Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, ABD Başkanı Donald Trump’ın ev sahipliğinde Beyaz Saray’da gerçekleşen 3’lü tepenin akabinde ortak deklarasyona imza attı.
ABD`de kim kazandı kim kaybetti, Türkiye Zengezur koridorunun neresinde?
Azerbaycan Yeni Çağ Medya Kümesi Lideri ve Azerbaycan Basın Konseyi Yönetim Kurulu Üyesi Agil Alesger, tarihi muahedeye ait kıymetli değerlendirmelerde bulundu.
Alesger’ın açıklamaları şu halde;
ABD`de ne oldu? Süreç nasıl işledi? Bu muahededen kim daha karlı çıktı? Öncelikle onu belirtelim ki toprak bütünlüğünü tamamlayandan sonra Azerbaycan için en değerli mevzu kalıcı barışın ve istikrarın bölgede olması. Bu mevzuda kim yahut hangi devlet takviye olacaksa Azerbaycan onunla çalışır.
Demokrasi değil ekonomik işbirliği
Bu muahedede dikkat edilesi noktalardan biri de ABD`nin bölgeye gelmesi. Bir çoğumuzun rahatsız olduğu ABD`nin geldiği yerlere kaos getirdiği. Ama ABD genelde ‘‘demokrasi’’ vadederse oraya kaos götürüyor. Burada ABD ekonomik işbirliğinden yana ve bu Ermenistan topraklarının 32 kilomtresiyle alakalı. Hakikaten Ermenistan`ın tren yollarından güç santrallarına kadar yabancı ülkelerin kontrolunda. Bir otoyolu da ABD`nin kiralık toprağı olması ile birşey değişmez…
Azerbaycan`a gelince Doğu Zengezur’da tüm lojistik altyapı hazır ve bizim denetimimizde. Yani üçüncü bir devlet yahut şirkete gereksinim yok.
AGİT`in Minsk Kümesi tarih oldu
Dünkü beyanname sonuncu barış muahedesi olmamakla birlikte barışa giden yolda çok değerli adımdır. Şöyle ki ABD`nin Ermenistan’la çatışma yüzünden Azerbaycan`a uyğuladığı tüm yasakları kaldırmakla bir arada AGİT`in Minsk Grubu`nu da hukuken bitirdi. Her iki devlet`in birinci şahsı birinci defa bir mutabakata imza atarak birlikte AGİT`in Minsk Grubu’nu istemediklerini belirttiler. Hatırlatmakta yarar var, savaş sürecinde hiçbir işe yaramayan AGİT`in Minsk Kümesi daha çok Ermenistan`ın işine yarıyordu. Fransa, Rusya ve ABD bu grupdaydı ve tahlil odaklı değil, toprakların ermenilerde kalmasıyla ilgileniyorlardı. Bu açıdan Paşinyan`ın ve AGİT Minsk Grubu üyesi ABD`nin başkanı Donald Trump`ın bu hususa imza atması Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyevin tarihi başarılarından biridir.
Türkiye neden masada gözükmüyor? İşte nedeni…
Azerbaycan, stratejik bir ortak olarak Türkiye ile birlikte öncelikle bölgedeki politik ve öbür dinamikleri şekillendirmeyi başarıyor. Bu iştirak, bilhassa Karabağ bölgesinde yaşanan çatışmalar sonrası Azerbaycan’ın elini güçlendirmiştir. Türkiye, Azerbaycan’la ekonomik ve diplomatik ilgilerini pekiştirerek değerli bir müttefik pozisyonuna gelmiştir.
Ermenistan ise, bölgedeki pozisyonunu müdafaaya çalışırken, Rusya ile olan münasebetlerinin değişkenliği karşısında yeni stratejiler geliştirme gereği duymuştur. Rusya’nın barış müzakerelerini uzatma uğraşları, Ermenistan’ın yansısını çekmiş ve alternatif müttefik arayışını hızlandırmıştır. Bu noktada, ABD’nin bölgedeki rolünün artması, Ermenistan için yeni bir siyasi hava yaratmıştır. Paşinyan, yeni müttefikler edinerek iç siyasetteki zorlukları aşmayı hedeflemektedir.
Bugün Paşinyan`ın Ermenistan içinde Rusya güdümünde olan Kilise ve işadamları ile kapıştığını dikkata alırsak ABD üzere müttefik başbakanın elini çok güclendirecek, barış muahedesinin kaidelerini uygularken de, muhaliflerin halkı kışkırtmasını engelleyecektir. Türkiye ön planda olursa bu Paşinyan`ın iç dinamiklerle oynamasında sorun çıkarabilir. Tüm taraflar bunun farkında ve oyun hem de Paşinyan`ın 2026 seçimlerinden zaferle çıkmasına yöneliktir ki kesin anlaşmanı imzalayarak, Kafkaslar’da kalıcı barışın gelmesine yardımcı olsun.
Kısacası Türkiye’nin bu süreçte daha temkinli bir tavır sergilemesinin gerisinde yatan dinamikler, bölgedeki uzun vadeli istikrar gayesiyle yakından temaslıdır. Aliyev’in “Ben neredeysem Türkiye oradadır” sözü, Türkiye’nin bölgedeki tesirini ve müttefikliğini net bir halde ortaya koymaktadır. Burada, Türkiye’nin, Paşinyan’ın elini zayıflatmamak ismine attığı diplomatik adımlar, uzun vadede daha sabit bir bölge oluşturma amacının bir kesimi olarak kıymetlendirilebilir. Ayrıyeten barış beyannamesinin çabucak akabinde birinci olarak Türkiye Dışişleri Bakanlığının bunu desteklemesi Türkiye`siz bir ortamın olmadığının da göstergesidir.
Azerbaycan en son barış için ne istiyor?
Azerbaycan’ın talep ettiği iki öge bilhassa dikkat çekmektedir:
1. Nahçıvan’a sınırsız erişim: Bu, Azerbaycan’ın bölgesel ulaşım ve ticaretine imkan tanıyarak ekonomik bütünlüğünü sağlamlaştırma argümanıdır. Bu hakkın tanınması, memleketler arası ticaret yollarının güvenliğini artıracak ve bölgesel işbirliği için değerli bir adım olacaktır.
2. Ermenistan Anayasa’sında değişiklik: Bu talep, Ermenistan’daki siyasi yapının ve ulusal güvenlik stratejilerinin yine kıymetlendirilmesi fikrini doğuruyor. Değişiklikler, Azerbaycan ile bağlantıların olağanlaşmasına imkan tanıyacaktır. Sebep ise Ermenistan Anayasası ve bağımsızlık bildirisinde Azerbaycan ve Türkiye`ye karşı toprak iddilarının bulunmasıdır. Azerbaycan kalıcı barışı tehdit eden bu hukuksuz hukuksal ögelerin ortadan kaldırılması taraftarıdır.
Nahçıvan ile ilgili inançlı tranzitin garantörü kim olursa olsun bu sınırın açılması Türkiye ve Azerbaycan için hayli kıymetlidir. Bu durum, bölgedeki ekonomik entegrasyonun yanı sıra stratejik işbirlikleri için de bir temel oluşturacaktır. Azerbaycan tam beş sene Rusya`nın bu hususta nazını çekti. Ama Rusya tahlil üretmek yerine Azerbaycan`a karşı baskıcı ve saldırgan tutum sergiledi, bu da 10 Kasım 2020 tarihinin yerine 8 Ağustos 2025 tarihini yazdı.
Sonuç olarak, bu karmaşık diplomatik alaka ve müzakereler, sadece Azerbaycan ve Ermenistan için değil, tüm bölge ülkeleri için hayati bir kıymet taşımaktadır. Kazanan taraflar, ortak ekonomiler ve güvenlik sorunları üzerinden daha işbirlikçi bir yapıda buluşurken; kaybeden, eski tertibin çıkarları doğrultusunda hareket eden Rusya olacaktır. Yeni güç istikrarları, Orta Asya ve Kafkaslar’daki siyasi ve ekonomik yapıları esaslı bir formda değiştirme potansiyeline sahiptir.
2020`de bölgede yalnız Azerbaycan ile Türkiye varken, şuan Karabağ`da Özbekistan, Kazakistan ve Kırgız Cumhuriyetinin olduğunu, Türkmenistan`ın da bu projelere göz kırptığını dikkata alırsak, bölgeyi nasıl bir değişikliyin beklediğini kestirim etmek güç değil.
Bütün bu dinamikler, önümüzdeki süreçte bölgedeki barış ve işbirliğinin nasıl şekilleneceğine dair değerli ipuçları sunmaktadır. Müspet bir değişim için atılan bu adımlar, bölgedeki halklar için de yeni umutlar taşıyor.
