Türk demokrasi tarihinin kara lekesi 12 Eylül darbesinin üzerinden bugün tam 45 yıl geçti. Demokrasi zulmü ve azapların döndüğü o tarihlerden bugüne, berbat anılar hala hafızalardaki yerini koruyor.
“BAYRAK HAREKATI”
“Bayrak Harekatı” kod ismiyle hazırlanan darbe planı, yaklaşık dört ay süren zımnî çalışmaların akabinde uygulamaya konuldu.
Planın birinci denemesi, 11 Temmuz 1980’de ordu kumandanlarına verilen harekat buyruğuyla yapıldı lakin devrin Başbakanı Süleyman Demirel’in güvenoyu alması üzerine bu teşebbüs ertelendi.
Tarihler 12 Eylül’ü gösterdiğinde, Türk demokrasisine darbe vuracak plan, sabaha karşı uygulandı. 12 Eylül sabahı, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren’in radyodan okuduğu bildiriyle Türkiye, karanlık bir periyoda uyandı.
Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Kumandanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Kumandanı Orgeneral Sedat Celasun’dan oluşan darbeci Ulusal Güvenlik Kurulu, tüm yetkileri gasp ederek antidemokratik faaliyetlerine başladı.
Darbeciler, siyasi ve toplumsal yapıyı kökten değiştirmeyi hedefliyordu. Sendikaların ve meslek kuruluşlarının faaliyetleri durduruldu. Anayasa yürürlükten kaldırıldı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi lağvedildi.
Ülke genelinde sıkıyönetim ilan edildikten sonra sivil toplum kuruluşlarını maksat alan darbeciler, Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki dernekleri kapattı.
Siyasi partilerin faaliyetlerini durduran darbeciler, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit’i Hamzakoy’a, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş’i ise Uzunada’ya sürgüne göndererek siyasi yasak getirdi.
“ASMAYALIM DA BESLEYELİM Mİ”
Antidemokratik uygulamalarına her gün yenisini ekleyen darbeciler, acısı yıllarca hafızalardan silinmeyecek idam kararlarına da imza attı.
Darbe sonrası kurulan mahkemeler, yüzlerce kişiyi idamla yargıladı. Takvimler 9 Ekim 1980’i gösterdiğinde sol görüşlü Necdet Adalı ile ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi.
Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü gerekçesiyle karar giyen 17 yaşındaki Erdal Eren’e de idam cezası verildi. Eren’in idam kararı, Yargıtay tarafından 2 defa iptal edilmesine karşın Ulusal Güvenlik Konseyince onaylanan kararla ve yaşı büyütülerek 13 Aralık 1980’de Ankara Ulucanlar Cezaevi’nde infaz edildi.
Kenan Cihan’ın Eren için söylediği “Asmayalım da besleyelim mi?” tabiri, darbecilerin insan hakları ihlali konusunda hudut tanımadığının itirafı oldu.
Kanlı uygulamaların yanı sıra demokrasinin askıya alındığı süreçte 650 bin kişi gözaltına alındı, 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden fazla kişi hakkında idam talep edildi.
Hukukun askıya alındığı o günlerde 517 kişi mevt cezasına çarptırıldı ve 50 kişi hakkında idam kararı yerine getirildi.
Onlarca gazeteci hakkında binlerce yıla varan mahpus cezası istendi, 14 bin kişi Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından çıkarıldı, 30 bin kişi ise “sakıncalı” olduğu savıyla işinden edildi. 4 bine yakın öğretmen ve çok sayıda üniversite görevlisinin işine son verildi.
Kültür ve sanat hayatının da gaye alındığı 12 Eylül’de, yaklaşık bin sinema sakıncalı bulunduğu için yasaklandı.
Darbecilerin yargılanması süreci
12 Eylül darbesi, yalnızca siyasi hayata müdahale etmekle kalmadı, toplumsal ve anayasal yapıyı da dönüştürdü. Darbeci generallerin belirlediği müşavere meclisinin hazırladığı Anayasa, 1982’de “güdümlü” referandumla yüzde 92’lik “evet” oyu aldı. Böylelikle darbe rejiminin kurumsallaşması sağlandı.
Evren ve başka darbeciler, darbe Anayasası’na dahil ettikleri “geçici 15. madde” ile ömür uzunluğu dokunulmazlık hakkı kazanarak muhtemel bir yargılanmaya karşı tedbir aldı.
Ancak Türkiye’nin demokratikleşme sürecinde atılan adımlarla, bu dokunulmazlık perdesi 12 Eylül 2010’daki referandumla kaldırıldı.
Referandumdan bir gün sonra Türkiye’nin dört bir tarafından darbeciler ve onların talimatlarını uygulayanlar hakkında cürüm duyurusunda bulunuldu.
Bunun üzerine o periyot hayatta olan Ulusal Güvenlik Kurulu üyelerinden Kenan Cihan ile Tahsin Şahinkaya hakkında Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca soruşturma açıldı.
Haklarındaki iddianame, Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesince 10 Ocak 2012’de kabul edilen iki darbeci, “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın tamamını yahut bir kısmını değiştirmeye yahut ortadan kaldırmaya ve anayasa ile teşekkül etmiş olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni ortadan kaldırmaya yahut vazifesini yapmasına mahzur olmaya cebren teşebbüs etmek” ile suçlandı.
Sağlık gerekçesiyle duruşmalara katılmayan darbeci generaller, görüntü konferans aracılığıyla yaptıkları savunmalarında suçlamaları kabul etmedi, kurucu iktidar olduklarını, mevcut mahkemelerin kendilerini yargılayamayacağını tez etti.
Yargılamanın devam ettiği periyotta Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesi kanunla kapatılınca belge, Ankara 10. Ağır Ceza Mahkemesine devredildi.
Mahkeme, 18 Haziran 2014’te Cihan ve Şahinkaya’yı, 1979’da verdikleri muhtırayla “Anayasa ve TBMM’yi ortadan kaldırmaya ve vazifesini yapmasını engellemeye teşebbüs”, 1980’deki darbeyle de “Anayasa’yı tağyir, tebdil yahut ilgaya ve bu kanun ile teşekkül eden TBMM’yi ıskat ve cebren men” cürmünü işledikleri gerekçesiyle “ağırlaştırılmış müebbet hapis” cezasına çarptırdı.
Mahkeme, takdiri indirimle bu cezayı “müebbet hapse” çevirdi, ayrıyeten 2 darbecinin rütbelerinin sökülmesine karar verildi.
ÖLDÜKLERİ İÇİN DAVA DÜŞTÜ
Hükmün akabinde sanık avukatları, kararı temyiz etti. Belge Yargıtaydayken Cihan, 9 Mayıs 2015’te 98 yaşında, Şahinkaya ise 9 Temmuz 2015’te 90 yaşında öldü.
Yargıtay 16. Ceza Dairesi temyiz incelemesinde, sanıkların vefatları nedeniyle davanın düşürülmesine karar verdi.
Dosyayı yine gören birinci dereceli mahkeme, karara uyarak düşme kararı verdi ve evrak tekrar ceza dairesine gönderildi.
Daire, lokal mahkemenin kararını bu kere de tarz tarafından bozdu.
Bozma kararında, mahallî mahkemenin münasebetinde lehe olan kanunun 765 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) kararları olduğu belirtilmesine rağmen, karar fıkrasında 5237 sayılı TCK ve Ceza Muhakemesi Kanunu kararları uyarınca karar verilmesinin kanuna alışılmamış olduğu belirtildi.
Ceza dairesinin bozma kararına tekrar uyan mahkeme, Cihan ve Şahinkaya hakkında “kamu davasının ortadan kaldırılmasına” karar verdi.
Ayrıca Cihan ve Şahinkaya’nın mal varlıklarına el konulması ve sanıkların rütbelerinin geri alınmasına “yer olmadığına” hükmedildi.
Yargıtay 3. Ceza Dairesi de Kenan Cihan ile Tahsin Şahinkaya hakkındaki mevt nedeniyle davanın düşmesi ile mal varlıklarına el konulması, Türk Silahlı Kuvvetlerinden (TSK) çıkarılarak rütbelerinin geri alınmasına yer olmadığına dair kararları onadı.
