Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarının akabinde Avrupa ile nükleer müzakere planı olmadığını açıklayan İran, ABD’ye kapıyı açık bırakırken ülkede Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Muahedesi’nden (NPT) çıkış tartışmaları ve İsrail-ABD tehditlerine karşı askeri hazırlıklar ağırlaştı.
BM Güvenlik Kurulunun (BMGK) 2231 sayılı kararı kapsamında yer alan “snapback” düzeneği, 2015’teki nükleer mutabakatın Avrupalı tarafları İngiltere, Fransa ve Almanya tarafından işletilmesinin akabinde mutabakat sağlanamayınca 28 Eylül’de devreye girdi.
Bu gelişmelerle, 2015’teki nükleer muahede olarak isimlendirilen Kapsamlı Ortak Aksiyon Planı (KOEP) çerçevesinde kaldırılan İran’a yönelik BM yaptırımların otomatik olarak yine yürürlüğe girmesiyle, ABD ve Avrupa’nın tek taraflı yaptırımları artık BM üyesi tüm ülkeleri ilgilendiren milletlerarası yaptırımlara dönüşmüş oldu.
Ancak BMGK Daimi üyeleri Rusya ve Çin ise İran’a getirilen yaptırımların “hukuka aykırı” olduğunu açıkladı.
Avrupa ülkelerinin diplomatik tahlil sürecini engellediğini öne süren İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü İsmail Bekayi, 6 Ekim’deki basın toplantısında, Avrupa ile nükleer müzakere planı olmadığını, ABD ile görüşmelere açık olduklarının iletisini verdi.
UAEA İLE MUAHEDE ASKIYA ALINDI, NPT’DEN ÇEKİLME DAVETLERİ ARTTI
BM yaptırımlarının geri getirilmesinin akabinde İran Meclisinde hazırlanan ve hükümetin karşı çıkmasına karşın NPT’den çıkışı öngören yasa tasarısı tartışmaları ağırlaştı.
Tasarı, ülke içinde sert tartışmalara yol açarken, hükümet yetkilileri uygulamanın risklerine dikkati çekiyor.Bununla birlikte İran ile Milletlerarası Atom Gücü Ajansı’nın (UAEA) 9 Eylül’de Mısır’ın başşehri Kahire’de imzaladığı ve Tahran’ın nükleer tesislerinde kontrollerin tekrar başlatılmasını öngören mutabakat da yaptırımların gelmesinin akabinde İran tarafından askıya alındı.
Şu anda İran’da nükleer kontroller yapılmazken bu durum da Tahran’ın nükleer programını belirsizliğe sürüklüyor.
İran’da İsrail ve ABD’den gelen askeri atak tehditleri de gündemdeki başka kıymetli mevzu başlıklarını oluşturuyor. Son olarak, füze operasyonlarından sorumlu İhtilal Muhafızları Ordusu Hava Kuvvetleri Kumandanı Tuğgeneral Mecid Musevi, “Tüm hasarları onardık, mümkün bir taarruza karşılık vermek için tam hazırlıklıyız.” dedi.
Diğer yandan bir müddettir İran’a Rusya’dan askeri kargo uçaklarıyla sevkiyatlar yapıldığına dair haberler ülke medyasında yer alsa da sevkiyatların içerik bilgisi ise paylaşılmadı.
İran medyasında, ABD’nin uyguladığı “azami baskı” siyaseti çerçevesinde, birtakım Arap ülkelerinin yardımıyla Basra Körfezi’nde İran’a bağlı petrol tankerlerine el koymayı planladığı savları yer aldı.
ABD’nin bölgeye askeri yığınağının bu kapsamda yapıldığı öne sürülürken bu argümanlar, 28 Eylül’de tekrar yürürlüğe giren 2010 tarihli BMGK yaptırım kararında kelam konusu el koymalara imkan sağlayan hususların bulunduğunu akıllara getirdi.
Tahran idaresinin, mümkün teşebbüslere karşı bölgedeki Arap ülkelerini uyardığı ve savunma hazırlıkları kapsamında Körfez’de stratejik ehemmiyete sahip Ebu Musa, Büyük Tunb ve Küçük Tunb adalarına gemisavar füzeleri yerleştirdiği bildirildi.
“AMERİKALILAR ALIMLI ALIP MÜZAKERE MASASINI YIKTI”
İranlı uzmanlar, tüm bu gelişmeleri AA muhabirine kıymetlendirdi.
Tahran Üniversitesi Memleketler arası Çalışmalar Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fuad İzedi, İran’ın nükleer sorunda müzakerelere kapalı olmadığını lisana getirdi.
İzedi, İsrail’in hazirandaki taarruzlarından çabucak evvel ABD ve Avrupalılarla müzakere sürecinin sürdüğüne işaret ederek “ABD’nin İran’a karşı operasyonunun ismi Gece yarısı Çekici’ydi. Amerikalılar cazip alıp müzakere masasını yıktılar.” dedi.
Savaşın sona ermesinin akabinde İran’ın Avrupa ülkeleriyle müzakerelere tekrar başladığını hatırlatan İzedi, şunları söyledi:
“Avrupalılar, ABD ile işbirliği yaparak, snapback düzeneğini işlettiklerini ve İran’a yaptırımları yine başlattıklarını tez ettiler. Münasebetiyle İran, diplomasi sürecinde sorumsuz davranan Avrupalıları beğenilen karşılayacak bir ruh halinde değil zira Avrupalılar ABD’den bağımsız hareket edemiyor.
Bu yüzden Avrupalılarla müzakere etmenin bir manası yok. İran’ın ABD ile yaşadığı tecrübe de hayli acı vericiydi. Münasebetiyle İranlı önderlerin geçmişte başarısız olmuş sistemleri kullanmak yerine daha önemli şeyler öngördüğünü düşünüyorum.”
“NPT’DEN ÇEKİLME İHTİMALİ MÜMKÜN”
Tahran’ın NPT’den çekilme kararı alıp almayacağına ait ise İzedi, “Çok sayıda milletvekili, NPT’nin İran’a hiçbir yarar sağlamadan zorluklar yarattığı için İran’ın bu mutabakattan ayrılması gerektiğini söyledi.” tabirlerini kullandı.
İranlı akademisyen, Avrupa ülkeleri ve ABD’nin diplomasi sürecini yürütme biçimi ve daha evvelki müzakerelerin başarısız tecrübelerinin İran’da devletin farklı organlarını birbirine yakınlaştırdığını savunarak NPT’den çekilme ihtimali mümkün olduğunu söyledi.
“İRAN’A TEKRAR SALDIRABİLİRLER”
İsrail ve ABD’nin İran’a tekrar saldırma ihtimalini de kıymetlendiren İzedi, “İran’a tekrar saldırabilirler fakat bence İran’daki hesap, bu sefer karşı tarafa pişmanlık duyacakları önemli bir maliyet çıkarmak.” görüşünü lisana getirdi.
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun evvelki gün İran’ın ABD’ye ulaşacak kapasitede füze geliştirdiğine dair tezlerinin akabinde, İranlı bir milletvekilinin, İran lideri Ali Hamaney’in füze menzili kısıtlamasını kaldırdığını öne sürmesine dair soruya İzedi, “füzelerin menzilini sınırlayan milletlerarası bir yasa olmadığını ve İran’ın uzun menzilli füzeler geliştirebileceği” yanıtını verdi.
İzedi, ABD’nin İran’a bağlı petrol tankerlerine el koyma planları olduğu istikametindeki argümanlara ait ise bu durumun Körfez’de ABD ile İran ortasında çatışmaya yol açacak tehlikeli bir durum oluşturacağını ve İran’ın buna askeri karşılık vereceğini söyledi.
“İRAN, NÜKLEER SIKINTIYI ÇÖZMEK İÇİN BİR KERE DAHA AMERİKAN TARAFINA BAŞVURACAKTIR”
Tahran İslami Azad Üniversitesi Siyaset Bilimi Kısmı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Hamid Ruşençeşm ise snapback düzeneğinin işletilmesinin akabinde Avrupa ülkelerinin İran ile nükleer sorunun tahlil sürecindeki rollerini kaybettiğini belirtti.
İran nükleer sorununun bir İran-ABD denklemi olduğunun herkes tarafından bilindiğini söyleyen Ruşençeşm, “İran ve ABD’nin muahedesi halinde nükleer sıkıntının çözülme ihtimalinin olduğunu aslında gördük. Hasebiyle İran, nükleer sıkıntıyı çözmek için bir kere daha Amerikan tarafına başvuracaktır.” diye konuştu.
NPT’den çekilme konusunda Meclis ve hükümetin başka görüşlere sahip olmasının Mecliste muhafazakarların hükümette ise reformcuların etkinliğinden kaynakladığını aktaran Ruşençeşm, bu iki kanadın dış siyaset alanında bariz farklılıklar gösterdiğini lakin hükümet ve Meclisin iki farklı dış siyaset yaklaşımının birbirini tamamladığını savundu.
Ruşençeşm, NPT’den çekilmenin hem İran’ın nükleer programı konusundaki niyetleri hakkında memleketler arası meçhullüğü artıracağına hem tansiyonu tırmandırabileceğine dikkati çekerek İsrail’in taarruzlarından sonra İran’ın nükleer sıkıntıyı çözme yaklaşımının daha da karmaşık hale geldiğini kaydetti.
“HÜRMÜZ BOĞAZI’NDA ÇATIŞMA VE GERGİNLİK MÜMKÜNLÜĞÜ EPEY YÜKSEK”
İranlı akademisyen, ABD’nin İran’a ilişkin tankerlere müdahale ihtimalinin gerçekleşmesi halinde durumun çatışmaya dönüşeceğini sav ederek şöyle devam etti:
“Hürmüz Boğazı’nda çatışma ve gerginlik mümkünlüğü epeyce yüksek. Şayet tekrar bir savaş çıkarsa, ki bu yüksek bir ihtimal üzere görünüyor, bu sefer Hürmüz Boğazı ve Basra Körfezi’nin Aden Körfezi ile tıpkı anda sürece dahil olacağı da açık.”
“NPT, İRAN’IN MASASINDAKİ SEÇENEKLERDEN BİRİ”
Uluslararası Münasebetler Uzmanı Saman Niyazi de İran’ın başta ABD olmak üzere Batılı ülkelerle müzakerelerde rasyonel prensiplerden kaçınmadığını ve sorunun diplomatik tahlili için çalışırken İsrail ve ABD’nin akınlarına uğradığını tabir etti.
Müzakere konusunda ABD’ye karşı derin güvensizlik duyulduğunu, İsrail ve ABD’den gelen tehditler kapsamında da İran’ın askeri hazırlıklarını sürdürdüğünü aktaran Niyazi, “İster siyasi, ister toplumsal, ister askeri olsun, İran, her türlü senaryoya hazır.” dedi.
NPT’den çekilme ihtimaline ait Niyazi, “NPT, İran’ın masasındaki seçeneklerden biri. İran başkanları bunu ulusal çıkarlarına uygun gördüğü vakit kullanır. İran’da ulusal çıkarlar konusunda devletin kurumları ortasında rastgele bir ihtilaf bulunmuyor.” görüşünü lisana getirdi.
