Teknolojik gelişmelerle birlikte NTE talebinin süratle artması üzerine Türkiye, kuruluşunun 100. yılında devreye aldığı Beylikova Florit, Barit ve NTE Pilot Tesisi’nde üretim çalışmalarını ağırlaştırıyor.
Eskişehir’in Beylikova ilçesindeki alanda bugüne kadar 310 lokasyonda yaklaşık 125 bin metre sondaj yapıldı. Çalışmalar sonucunda alanda NTE, barit ve florit başta olmak üzere toplam 694 milyon tonluk kaynak tespit edildi.
Toplam 17 elementin 10’unun bulunduğu alanda yaklaşık 12,5 milyon ton az toprak oksidi yer alıyor. Böylelikle Beylikova, rezerv büyüklüğü açısından Çin’deki Bayan Obo alanından sonra dünyada ikinci sırada bulunuyor.
Tesis, birinci etapta 7 NTE’nin üretimine odaklanacak ve bu elementlerin oksitleri birinci defa üretilecek. Florit, barit, lantan, seryum, praseodimyum, samaryum, gadolinyum, evropiyum, neodimyum üzere elementlerin yanı sıra öteki 17 NTE de tesiste işlenecek. Uranyum üzere nükleer yakıt ham hususu olan toryum da bu tesiste üretilebilecek.
Hedef, dünyanın en büyük 5 üreticisinden biri olmak
Beylikova Pilot Tesisi ile Türkiye, yıllık 1200 ton cevher işleyerek iktisada kazandırmayı amaçlıyor. Pilot tesisten sonra endüstriyel tesise geçilerek yıllık 570 bin ton üretim hedefleniyor ve bu üretimin ülkeye yaklaşık 220 milyon dolar gelir sağlayacağı öngörülüyor.
Öte yandan, dünyanın en büyük 5 NTE üreticisinden biri olma gayesi doğrultusunda, pilot tesisin endüstriyel tesise dönüştürülmesi için saflaştırma teknolojilerini geliştirmeye yönelik çalışmalar devam ediyor. Fakat NTE’nin global teknoloji ve savunma endüstrisi için kritik ehemmiyete sahip olması ve gelişmiş ülkeler tarafından iklim siyasetleri kapsamında kıymet kazanması nedeniyle üretim süreçlerinde ülkeler ortası bilgi paylaşımı sonlu kalıyor.
Küresel üretimin yüzde 69’unu sağlayan ve sürece kapasitesi dünya pazarının yüzde 85’ine ulaşan Çin’in hakimiyetini kırmak isteyen Batı ülkeleri, alternatif tedarik kaynakları arıyor. Bu da mevcut alanların daha süratli iktisada kazandırılmasını ve milletlerarası iş birliklerini zarurî kılıyor.
Türkiye, yanlışsız stratejilerle yükselen bir oyuncu pozisyonuna gelebilir
Türkiye Kritik Mineral İnisiyatifi Kurucusu Sait Uysal, yaptığı değerlendirmede, Türkiye’nin NTE alanında belirlediği maksatlara ulaşma potansiyeline sahip olduğunu fakat bu süreçte milletlerarası iş birliklerinin kritik değer taşıdığını söyledi.
Türkiye’nin gerçek stratejilerle bu alanda global bir oyuncuya dönüşebileceğini belirten Uysal, şunları tabir etti:
“Çin’in dünyanın en büyük üreticisi pozisyonunu korumak maksadıyla teknoloji paylaşımını kısıtladığı dikkate alındığında, Türkiye’nin batılı ülkelerle kazan-kazan temelli ve teknoloji transferini içeren bir yapı kurabilmesi halinde, Batı için Çin’e alternatif oluşturma talihi bulunuyor. Bu durumda Türkiye, yalnızca ham husus sağlayıcısı değil, katma bedelli eser üreten bir merkez haline gelebilir. Bu türlü bir adım ekonomik, finansal ve teknolojik manada önemli bir sıçrama yaratır. Her şey, uygulanacak stratejilere ve atılacak adımlara bağlı.”
“Japonya, Güney Kore, ABD veya Avrupa ülkeleriyle ortak projeler geliştirilebilir”
Uysal, NTE üretiminde bilgi paylaşımı sorununa dikkati çekerek, “Çin’den bu bahiste rastgele bir teknolojinin dışarı çıkarılması mutlaka yasak ve sıkı denetim altında. Hatta bu durum, ‘know-how’ alanında da geçerli. Çin’deki araştırma enstitüleri artık devlet müsaadesi olmadan yabancılara bu hususta hizmet vermiyor.” dedi.
Bu çerçevede devletler ortası işbirliğinin ehemmiyetine işaret eden Uysal, “Bu nedenle, kaynak meşakkati yaşayan lakin belli teknolojileri geliştirmiş Japonya, Güney Kore, ABD yahut Avrupa ülkeleriyle kazan-kazan temelli ortak projeler geliştirilebilir.” diye konuştu.
Uysal, ayrıyeten kâfi ve uzman insan kaynağının geliştirilmesi gerektiğini vurgulayarak şunları söyledi:
“Bu alanda yüksek lisans ve doktora seviyesinde araştırmacıların Avustralya, Malezya ve ABD üzere ülkelerde çalışmalar yapması teşvik edilmeli. Munzur Üniversitesi NTE Uygulama ve Araştırma Merkezi daha merkezi bir pozisyona taşınarak insan kaynağı sağlayıcısı haline getirilebilir. Milletlerarası iş birlikleri, aşikâr bir altyapı oluşuncaya kadar bu sürecin temelini oluşturacaktır.”
Uysal, ham husustan esere, katma kıymet zincirinin kıymetli olduğunu belirterek, “Toplam NTE ham unsur pazarı yaklaşık 7 milyar dolar. Fakat mıknatıs üretiminde kullanıldığında 40 milyar dolara, elektrik motorları ve öbür komponentlerde değerlendirildiğinde 400 milyar dolara, rüzgar türbini veya elektrikli araç üretiminde sonuncu eser olarak kullanıldığında ise 4 trilyon dolara ulaşıyor. Bu, Çin’in büyük pazarda sonuncu eserlerde kelam sahibi olma stratejisini açıklıyor. Katma bedel zincirinin birinci kademesi olan madenciliğin maliyeti görece küçük ve yönetilebilir.” dedi.
