Uzmanlar, Afrika Büyüme ve Fırsat Maddesi’nin (AGOA) sona ermesinin, Afrika’da milyonlarca kişinin işini kaybetmesine ve binlerce iş kolunun kapanmasına yol açabileceğini belirterek Washington’un kıtadaki ekonomik tesirini Çin, Türkiye ve Hindistan üzere rakiplerine kaptırabileceğini tabir ediyor.
AGOA, ABD Kongresi tarafından 2000 yılında, dönemin Başkanı Bill Clinton döneminde yürürlüğe girdi.
Eski ABD Liderleri George W. Bush ve Barack Obama idareleri tarafından da desteklenen yasa, 2015’te 10 yıl müddetle uzatılmıştı.
Yasa, mevcut haliyle 30 Eylül 2025’te mühletini doldurdu.
Ancak Washington idaresi, Sahra Altı Afrika ülkelerinin ABD pazarına gümrüksüz erişim imkanı tanıyan AGOA programını uzatma teklifine ait görüşmelerini hala sürdürüyor.
Programın geleceğine dair tartışmalar, Afrika ülkelerinde kaygıyla takip edilirken uzmanlar, muahedenin sona ermesinin bilhassa dokuma, giysi ve otomotiv dallarında önemli istihdam kayıplarına neden olabileceğini vurguluyor.
AA muhabiri, ABD-Afrika ticaret programının sona ermesinin ekonomik ve diplomatik tesirlerini derledi.
6 BİNDEN FAZLA ESERDE GÜMRÜKSÜZ İHRACAT TEHLİKEDE
AGOA, uygun görülen ülkelere 6 binden fazla eser kaleminde gümrüksüz ihracat imkânı tanıyor.
ABD Ticaret Temsilciliği bilgilerine nazaran, program sayesinde Sahra Altı Afrika’nın ABD’ye ihracatı 2022’de 20 milyar doları aştı.
Bu ihracatın büyük kısmını dokuma, giysi, otomotiv ve imalat eserleri oluşturdu.
Programın sona ermesi halinde, bilhassa Lesotho, Esvatini ve Kenya üzere ülkelerde binlerce dokumacılık emekçisinin işini kaybetme riskiyle karşı karşıya kalabileceği belirtiliyor.
Lesotho’da dokumacılık eserlerinin yaklaşık yüzde 90’ının ABD’ye ihraç edilmesi, mümkün kayıpların büyüklüğünü gösteriyor.
Program kapsamında direkt yahut dolaylı olarak 1,3 milyon kişinin istihdam edildiği iddia ediliyor.
ÇİN, KITADAKİ TESİRİNİ ARTTIRABİLİR
ABD Kongresinde, birtakım Demokrat ve Cumhuriyetçi üyeler AGOA’nın uzun vadeli uzatılmasını savunurken başkaları programın birtakım Afrika ülkeleriyle ABD çıkarları ortasında uyumsuzluk yaratabileceği gerekçesiyle temkinli yaklaşıyor.
Washington idaresi, geçmişte insan hakları ihlalleri nedeniyle Uganda ve Nijer üzere ülkeleri programdan çıkarmıştı.
Afrika önderleri, AGOA’nın uzatılmasını talep ederek programın sona ermesinin sırf Afrika’ya değil, ABD iktisadına de ziyan verebileceğini vurguluyor.
Uzmanlara nazaran programın bitmesi, Afrika ülkelerini alternatif ticaret ortaklarına yöneltebilir ve Çin’in bölgedeki tesirini artırabilir.
Çin, son yıllarda altyapı yatırımları, kredi paketleri ve şartsız ticaret mutabakatlarıyla Afrika’nın en büyük ticaret ortaklarından biri haline geldi.
Sivil toplum kuruluşlarına nazaran, AGOA’nın sona ermesi ABD’nin Afrika’daki ekonomik nüfuzunu Çin’e kaptırması manasına geliyor.
Programın sona ermesinin kısa vadede istihdam kayıpları yaratmakla kalmayacağı, Afrika’nın global tedarik zincirindeki pozisyonunu zayıflatabileceği belirtiliyor. Bilhassa kobalt, lityum ve platin üzere kritik madenlerde Afrika’nın stratejik ehemmiyeti nedeniyle ABD’nin ticari bağlarını sürdürmesinin ehemmiyet taşıdığı tabir ediliyor.
“TÜRKİYE, AFRİKA İÇİN GÜÇLÜ BİR ALTERNATİF PARTNER HALİNE GELİYOR”
AA muhabirine mutabakat ait değerlendirmelerde bulunan Türk Afrika İş Adamları Derneği (TABA) Sahra Altı Afrika Diplomatik İlgiler Yöneticisi Olivia Rabearisoa, AGOA’nın sona ermesinin Afrika genelinde milyonlarca kişinin işini kaybetmesine yol açabileceğini söyledi.
Rabearisoa, programın Afrika’da lokal üretimi teşvik ettiğini ve binlerce bireye istihdam sağladığını belirterek “Anlaşmanın sona ermesi durumunda en çok dokuma ve tarım kesimleri etkilenecek. Benim ülkem Madagaskar üzere giysi ve tarım eserlerinde uzmanlaşmış ülkelerde gümrük vergilerinin yüzde 20’nin üzerine çıkması, küçük ihracatçılar için büyük bir yük oluşturacaktır.” dedi.
Bu süreçte bayanların ve gençlerin en fazla etkilenecek kümeler ortasında aldığını tabir eden Rabearisoa, “Afrika genelinde dokuma, hazır giysi ve tarım bölümlerinde binlerce bayan ve genç çalışıyor. Muahedenin sona ermesiyle işsizlik oranı yüksek ülkelerde birçok bayanın geçim kaynağı tehlikeye girebilir.” diye konuştu.
Rabearisoa, Afrika ülkelerinin ABD’nin mümkün gümrük vergileri karşısında alternatif ticari ortaklar arayabileceğini vurguladı.
Kenya üzere kimi ülkelerin muahedenin bir yıl uzatılması için görüşmeler yürüttüğü bilgisini paylaşan Rabearisoa, öteki kimi aktörlerin ise Afrika kıtası içinde ortak pazar oluşturulması tarafında davette bulunduğunu aktardı.
Rabearisoa, “Afrika elbette yeni ticari ortaklar arayacaktır. Kıta ülkeleri ham husus ihracatına dönmek yerine işlenmiş eserlerini ihraç etmeye devam etmek istiyor. Bu noktada Çin ve Türkiye üzere ülkeler öne çıkabilir.” değerlendirmesinde bulundu.
Türkiye’nin Afrika ile ticaret hacminin 40 milyar doları aştığını aktaran Rabearisoa, son yıllarda Türkiye’nin kıtadaki diplomatik temsilciliklerinin sayısında da artış yaşandığını belirterek “Türkiye hem ekonomik hem diplomatik olarak Afrika için güçlü bir alternatif partner haline geliyor.” tabirini kullandı.
“TÜRK ŞİRKETLERİ OLUŞACAK BOŞLUĞU DOLDURABİLİR”
TABA Kurucusu ve Başkanı Mehmed Fatih Akbulut da ABD ile Afrika ortasındaki ticaret programının sona ermesiyle kıtada yeni ortak arayışlarının başlayacağını belirterek Türkiye’nin bu süreçte muteber bir ticaret ortağı olarak öne çıkabileceğini söyledi.
Akbulut, AGOA’nın sona ermesinin akabinde Afrika ülkelerinin süratli ve muteber partnerlere yöneleceğini söz etti.
Türkiye’nin, “Afrika’ya Açılım Politikası” ve akabinde uygulamaya konulan “Afrika İştirak Politikası” sayesinde kıta ile yakın ilgiler kurduğunu hatırlatan Akbulut, bu yeni devirde Ankara’nın kıymetli bir aktör olarak öne çıkacağını vurguladı.
Türk şirketlerinin son yıllarda dokumacılık, mobilya ve besin dallarında Afrika ülkelerindeki yatırımlarını artırdığına dikkat çeken Akbulut, şöyle konuştu:
“AGOA’nın sona ermesiyle oluşabilecek istihdam boşluğunu Türk şirketleri kıymetli ölçüde doldurabilir. Türkiye, inşaat, sıhhat, dokumacılık makineleri ve besin sürece üzere alanlardaki deneyimiyle Afrika için emniyetli bir sanayi ortağı haline geliyor.”
ABD’NİN KITADAKİ EKONOMİK NÜFUZUNU ZAYIFLATABİLİR
Afrika kıtası üzerine çalışmalara yürüten Şanghay Üniversitesinden Dr. Hasan Aydın ise AGOA’nın sona ermesinin kıta ülkeleri için önemli ekonomik sonuçlar doğurabileceğine dikkati çekti.
AGOA kapsamında yaklaşık 30 Afrika ülkesinin 6 binden fazla eseri gümrüksüz olarak ABD’ye satabildiğini, yasanın sona ermesiyle bu durumun ortadan kalktığını ve Afrika ihracatçılarının yüzde 10 ila 30 ortasında değişen gümrük vergileriyle karşı karşıya kalabileceğini söz eden Aydın, bunun bilhassa dokumacılık, hazır giysi, otomotiv yan endüstrisi ve tarım bölümlerinde ihracat kaybına ve istihdam problemlerine yol açabileceğini belirtti.
Etiyopya örneğini de hatırlatan Aydın, AGOA’dan çıkarılan ülkelerde iş kayıplarının artması ve yabancı yatırımcıların çekilmesinin somut biçimde görüldüğünü, son üç yılda Etiyopya’da binlerce işin kaybolduğunu ve yaklaşık 45-50 milyon dolarlık ekonomik kaybın ortaya çıktığını söyledi.
Aydın, Güney Afrika’daki otomotiv, tarım, maden ve mineral bölümleri ile Kenya ve Lesoto’daki dokuma ve hazır giysi dallarının de misal risklerle karşı karşıya olduğunu vurguladı.
AGOA’nın sona ermesinin ABD’nin Afrika’daki ekonomik nüfuzunu zayıflatacağını tabir eden Aydın, şunları kaydetti:
“Anlaşmanın sona ermesi sadece ekonomik değil, jeopolitik sonuçlar da doğuracak. ABD’nin kıtadaki “güvenilir ortak” imajı zedelenirken Çin, Hindistan, Avrupa Birliği (AB) ülkeleri ve Türkiye üzere aktörler Afrika pazarında öne çıkabilir. Bilhassa Çin, en az gelişmiş olarak kabul edilen Afrika ülkelerinden gelen eserleri büyük oranda gümrüksüz kabul ettiği için bu rekabette avantajlı duruma geçebilir.”
Türkiye açısından da fırsatlar doğduğunu belirten Aydın, Kenya ve Lesoto üzere ülkelerin ABD’ye ihracatta eskisi kadar avantajlı olamayacak olmasının, Türkiye’nin bilhassa dokumacılık ve hazır giysi kesimlerinde Afrika pazarına girme fırsatını artırdığını tabir etti.
Otomotiv ve sanayi eserlerinde güçlü ihracata sahip Güney Afrika’nın da Türkiye ile iş yapma alternatiflerine yönelebileceğini belirten Aydın, AGOA’nın sona ermesinin sadece ihracat ve istihdam kaybı yaratmayacağını, tıpkı vakitte ABD’nin Afrika’daki sağlam ortak imajının zayıflamasına ve Çin üzere rakiplerin kıtadaki ekonomik baskınlığının artmasına yol açabileceğini kelamlarına ekledi.
Aydın, ABD’nin, Afrika ülkeleriyle çeyrek asırdır süren ekonomik bağlarını güçlendiren muahedenin sona ermesiyle oluşacak ticaret açığını ikili ticaret muahedeleriyle kapatmaya çalışabileceğini kaydetti.
