İki ülke, bir yanda karşılıklı tarife artışlarıyla tırmanan ticaret tansiyonunun tahlili için müzakereler yürütürken başka yanda çip dalından yapay zekaya, az toprak elementlerinden soya fasulyesi ihracatına, limanlarda gemilere uygulanacak fiyatlardan hava yolu şirketlerinin hangi üçüncü ülke rotalarını kullanacağına kadar çok sayıda cephede ihtilaf yaşıyor.
Yalnızca bu hafta içinde olup bitenler dahi iki ülkenin ne kadar çok ve çeşitli alanda birbirine karşı ataklar içinde olduğunu gösteriyor.
Pekin idaresi, 9 Eylül’de az toprak elementleri ve üretim teknolojilerinin ihracatına yeni kısıtlamalar getirirken 10 Eylül’de ortalarında ABD’li savunma firmalarının bulunduğu şirket ve kuruluşları yaptırım listesine aldı ve Amerikan çip üreticisi Qualcomm hakkında anti-tekel soruşturması başlattı.
Öte yandan, ABD Başkanı Trump, Çin’in nadir toprak elementleri konusunda attığı adımları ağır sözlerle eleştirirken bu tavrını sürdürmesi halinde Çin’den ithal edilen tüm eserlere 1 Kasım’dan itibaren yüzde 100 ek gümrük tarifesi getireceklerini, ayrıyeten tüm kritik yazılımların ihracatını durduracaklarını bildirdi.
ÇİN YENİ KISITLAMALAR AÇIKLADI
Çin Ticaret Bakanlığı, 9 Eylül’de yaptığı bir dizi duyuruda ulusal güvenlik açısından hassas görülen birtakım materyal ve eser çeşitlerine yönelik yeni kısıtlamalar açıkladı.
Kısıtlamaların odağında endüstride bilhassa elektrikli araçlardan akıllı telefonlara, uzay araçlarından silah sistemlerine dek ileri teknoloji aygıt ve donanımların üretiminde kullanılan az toprak elementleri ve ilişkili üretim teknolojileri yer aldı.
Nadir toprak elementlerini çıkarma, eritme, ayırma süreçleri, mıknatıs materyallerinin imalatı ile bu elementlerin ikincil kaynak olarak kullanımı ve geri dönüşümüyle kontaklı teknolojilerin ihracatı kısıtlanırken işlendikleri tesislerde montaj çizgilerinin kurulması, tamir, yanılgı giderme, bakım ve güncelleme süreçlerine ait teknolojilerin transferi de denetim kapsamına alındı.
Ayrıca, Çin’de üretilen ender toprak elementlerini ihraç eden yabancı şirketlere sivil ve askeri ikili kullanıma sahip eserlerin ihracatı için Ticaret Bakanlığından lisans alma mecburiliği getirildi.
Öte yandan Bakanlık, Çin’in ihracat denetimi uygulanan kritik mineraller listesini genişletirken batarya imalatında kullanılanlar ile muhteşem sert metaller içeren birtakım eserlere de ihracat kısıtlaması getirdi.
ÇİN GLOBAL ÜRETİMİN YÜZDE 69’UNU KARŞILIYOR
ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumunun (USGS) bilgilerine nazaran 2024’te dünya genelinde ender toprak elementi üretimi 390 bin tona ulaştı, bunun 270 bin tonu Çin’de üretildi.
17 tıp metal oksitten oluşan az toprak elementlerinin yaklaşık yüzde 69’unu imal eden, sürece kapasitesi global pazarın yüzde 85’ine ulaşan Çin, ABD’nin teknoloji kısıtlamaları ve tarife ataklarına bu alandaki ihracat denetimleriyle karşılık vererek global pazardaki hakimiyetini ekonomik koza çevirme niyetini ortaya koyuyor.
TRUMP ETKİSİ
ABD Başkanı Trump, Truth Social hesabından yaptığı paylaşımda, Çin’in az toprak elementleri konusunda attığı adımları eleştirirken çok sayıda ülkenin Pekin idaresinden az toprak elementleri üretiminin her ögesine, Çin’de üretilmese dahi ihracat denetimi uygulama niyetini bildiren mektuplar gönderdiğini belirtti ve bu türlü bir tavrın dünya piyasasını tıkayacağı ve çok sayıda sanayi kolunda global üretime ziyan vereceği ikazında bulundu.
Çin’in tavrını “sinsi” ve “düşmanca” diye niteleyen Trump, “Dünyanın Çin’i esir almasına asla müsaade veremeyiz.” tabirini kullandı.
ABD Başkanı, bu tutuma karşılık 1 Kasım’dan itibaren Çin’e yüzde 100 ek gümrük tarifesi uygulayacaklarını, ayrıyeten tüm kritik yazılımların ihracatını durduracaklarını bildirdi.
Trump, başta Şi ile ay sonunda APEC Doruğu’nda yapacakları görüşmenin bu kurallarda manalı olmadığını belirterek görüşmeyi iptal edeceğinin sinyalini verse de daha sonra yaptığı açıklamada görüşmeye açık kapı bıraktı.
ŞİRKETLERE YAPTIRIMLAR
Çin Ticaret Bakanlığı, 10 Eylül’de aralarında dronsavar teknolojileri geliştiren firmaların bulunduğu ABD ve Kanada’dan 14 şirket ve kuruluşa Çin’in güvenliği ve kalkınma çıkarları aleyhine faaliyet yürüttükleri gerekçesiyle yaptırım uygulayacağını bildirdi.
Bu şirket ve kuruluşların, Tayvan ile askeri-teknik işbirliğine girerek Çin’i karalayan beyanlarda bulunarak, yabancı ülkelerin Çinli şirketlere baskı uygulamasına yardım ederek, Çin’in egemenliğine, güvenliğine ve kalkınma çıkarlarına ziyan verdiğini savunan Pekin idaresi, bunları “güvenilmez varlık” listesine aldı.
Çin, daha evvel de ABD’nin Çinli şirketleri ulusal güvenlik gerekçesiyle amaç alan yaptırımlarına karşılık savunma endüstrisi başta olmak üzere çok sayıda Amerikan şirketine benzeri münasebetlerle yaptırımlar uygulamıştı.
ÇİP SAVAŞI
ABD’de evvelki Lider Joe Biden’ın liderliğindeki hükümet, ulusal güvenliği tehdit edebilecek kilit teknolojilerin transferini önlemeyi, Çin ile rekabet stratejisinin merkezine koymuştu.
Biden’ın onayıyla 10 Ağustos 2022’de yürürlüğe giren Çip ve Bilim Yasası, Çinli üreticilerin ileri çip teknolojilerine erişimine getirdiği kısıtlamalarla Washington’ın, Çin’in bu kesimdeki teknolojik kabiliyetine set çekme niyetini açık etmişti.
ABD Ticaret Bakanlığına bağlı Sanayi ve Güvenlik Ofisi (BIS), 7 Ekim 2022’de ortalarında Çin’in en büyük hafıza çipi üreticisi Yangzte Memory Technologies ve en büyük yarı iletken donanım üreticisi Naura Technology Group’un bulunduğu 31 şirket ve kurumun İhracat Denetim Listesi’ne alındığını bildirmişti.
Öte yandan Biden, ihracat kısıtlamalarına ek olarak, 10 Ağustos 2023’te Çip ve Bilim Maddesi’nin kabulünün yıl dönümünde imzaladığı Başkanlık kararnamesiyle, yarı iletkenler ve mikro-elektronik, kuantum bilgi teknolojileri ile yapay zeka sistemlerinin olduğu üç kritik teknoloji alanında Amerikan şirketlerinin Çin’de teşebbüs sermayesi ve pay paydaşlığı yatırımları yapmasına kısıtlama getirmişti.
Biden idaresi, son olarak 2 Aralık 2024’te 24 cins çip üretim donanımı ile yarı iletkenlerin geliştirilmesinde kullanılan 3 kategorideki yazılıma Çin’e ihracat kısıtlaması getirildiğini bildirmişti.
Biden’ın akabinde bu yılın başında yine iktidara gelen Trump idaresi, Biden idaresinin Çin’e yönelik çip kısıtlamalarını korumuş, öte yandan yapay zeka çiplerinin ihracatına denetim getirmiş, çip dizaynında kullanılan yazılımların Çin’e satışını durdurmuştu.
TARİFE RESTLEŞMESİ
ABD Başkanı Trump’ın bu yılın başında tekrar misyona gelmesinin akabinde uyguladığı tarife siyasetiyle global ticareti ülkesi lehine yine biçimlendirme uğraşları da iki ülke ortasındaki ekonomik ve ticari tansiyonları tırmandırıcı tesir yaratıyor.
Trump, 2 Nisan’da ortalarında Çin’in de olduğu ticaret ortaklarına ek gümrük vergileri açıklamıştı. Çin’in karşılık vermesiyle iki ülke ortasında başlayan tarife restleşmesi sonunda ABD, Çin’e uyguladığı tarifeyi yüzde 145’e, Çin de ABD’ye uyguladığı tarifeyi yüzde 125’e çıkarmıştı.
Tırmanan ticari tansiyon sonrasında ABD’li ve Çinli yetkililer, 10-11 Mayıs’ta tarife müzakereleri için İsviçre’nin Cenevre kentinde bir ortaya gelerek gümrük vergilerini 90 gün karşılıklı düşürme kararı almıştı.
Görüşmenin akabinde 14 Mayıs prestijiyle ABD’nin, Çin mallarına uyguladığı gümrük vergisini 90 gün için yüzde 145’ten 30’a, Çin’in de ABD mallarına uyguladığı vergiyi yüzde 125’ten 10’a düşürmesi kararlaştırılmıştı.
İki ülke heyetleri, müzakerelerin ikinci tipi için 9-10 Haziran’da İngiltere’nin başşehri Londra’da bir ortaya gelerek evvelki görüşmelerde varılan mutabakatın uygulanmasına yönelik önlemlerin çerçevesi konusunda muahedeye vardıklarını duyurmuştu.
Heyetler, 28-29 Temmuz’da da İsveç’in Stockholm kentinde yürüttükleri üçüncü cins müzakerelerde tarifeler konusunda varılan süreksiz uzlaşmanın 12 Ağustos’tan itibaren 90 gün daha uzatılması konusunda anlaşmıştı.
En son 14-15 Eylül’de İspanya’nın başşehri Madrid’de müzakere yürüten heyetlerin, süreksiz uzlaşmanın müddetinin dolacağı 10 Kasım öncesinde yine bir ortaya gelmesi bekleniyor.
