Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB), Merkezin Güncesi isimli blogundaki son tahlilde gerçek kesimin döviz talebi gelişmeleri değerlendirildi.
TCMB’nin internet sitesinde Piyasalar Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı Süleyman Kutalmış Özcan, Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Müdürü Kadir Gürci, Piyasalar Genel Müdürlüğü Uzman Yardımcısı Ömer Faruk Karaahmetoğlu, Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Uzman Yardımcısı Muhammed Furkan Erdoğan tarafından hazırlanan tahlil yayımlandı.
Analizde, firmaların ithalat ödemeleri, finansal yükümlülükler, kur oynaklığına karşı korunma muhtaçlığı ve yatırım tercihi üzere nedenlerle döviz talep edebildiği belirtilirken, bu talebi etkileyen ögelerin belirlenmesinin finansal istikrar ve para siyaseti aktifliği açısından kıymetli olduğu aktarıldı.
Firmaların döviz talebine ait yaygın olarak kullanılan göstergelerden birisinin, yabancı para (YP) mevduatların toplam mevduat içindeki hissesi olduğu belirtilen tahlilde, “Parasal sıkılaşma ile birlikte, firmaların YP mevduat oranı, 2023 yılı Haziran ayındaki yüzde 60,7 düzeyinden gerileyerek 2025 yılı Haziran ayı prestijiyle yüzde 35 düzeyine düşüyor.” denildi.
Analizde, YP mevduat hissesindeki gerilemenin firmaların döviz biriktirme eğilimindeki azalışa işaret etmesine rağmen gerçek kesimin yavaşlayan döviz talebinin akım datalarda daha net görüldüğü kaydedildi.
Bunun için firmaların spot ve vadeli piyasalarda döviz süreçlerinin, dış ticaret kaynaklı net döviz gelirlerinin ve YP cinsi kredi kullanım ve geri ödemelerinin de dikkate alınması gerektiği belirtilen tahlilde bu gayeyle, firmaların esas döviz giriş ve çıkışlarını netleştirerek firma bazında döviz akımının hesaplandığı aktarıldı.
Analizde, döviz akımının müspet olmasının firmanın döviz biriktirdiğini, negatif olmasının ise firmanın mevcut döviz stokunu azalttığını gösterdiği aktarılırken, bu çerçevede gerçek kesimin 2021 Ocak-2025 Mayıs devrindeki döviz akımı gelişmelerini incelendiği belirtildi.
Bulguların, firmaların döviz gelirlerini biriktirme eğiliminin zayıfladığına işaret ettiği kaydedilen tahlilde şu değerlendirmeler yapıldı:
“Döviz akımını firma kümelerine nazaran incelediğimizde, zayıflamanın net ihracatçı firmalardan kaynaklandığı görülüyor. Sıkılaşma periyodunda ihracatın ve YP kredi kullanımının yükselmesine rağmen döviz akımının azalması net ihracatçı firmaların döviz satışlarının arttığına işaret ediyor. Net ithalatçı firmaların döviz akımı ise tıpkı periyotta negatif ve yatay seyrediyor. Bu durum net ithalatçı firmaların döviz gereksiniminin evvelki periyoda benzeri formda devam ettiğini gösteriyor.”
Analizde, döviz akımının seyrinin firmaların döviz talebinin vakit içerisinde azaldığını ve gerçek bölümün son bir yılda net döviz satıcısı pozisyonuna geldiği kaydedilerek, bu eğilimin döviz kurlarında oynaklığın görüldüğü mart ayından sonra bir ölçü yavaşlasa da firmaların nette döviz satıcısı olmaya devam ettiği bildirildi.
Bununla birlikte, gerçek bölümün döviz alımlarında net ithalatçı firmaların hissesinin arttığı aktarılan tahlilde, 2021 Ocak-2023 Mayıs devrinde ortalama yüzde 57 civarında seyreden bu hissenin, nakdî sıkılaşma periyoduyla birlikte yüzde 65 düzeyine yükseldiği belirtildi.
Analizde, son periyottaki döviz talebinde firmaların ithalat kaynaklı gereksinimlerinin daha belirleyici olduğu kaydedilerek, gerçek kesimin yakın devirdeki net döviz talebini sektörel kırılımda da incelendiği söz edildi.
Son 12 ayda döviz alımı döviz satımından fazla olan kesimlere odaklanıldığında bu bölümlerin toplam net döviz alımındaki en yüksek hissenin, başta güç ile ilgili dallar olmak üzere araba ticareti, demir-çelik, kimya ve telekomünikasyon üzere ithalatçı kesimlerin oluşturduğunu kaydedildi.
Analizde, özetle, mali sıkılaşma periyodunda firmaların döviz biriktirme davranışında ve döviz talebinde net bir değişim gözlendiğine dikkati çekilerek, şu sözlere yer verildi:
“Net ihracatçı firmalar finansal sisteme döviz arz ederken net ithalatçı firmalar uzun devir ortalamasına yakın bir döviz talebi sergiliyor. Yakın periyotta görülen döviz alımlarında da net ithalatçı firmaların dış ticaret ödemeleri belirleyici oluyor. Bu gelişmeler net ihracatçı firmaların döviz arzına yaptığı katkının sürdüğüne işaret ediyor.”
