- Haber7-Fuat Öner
Türkiye, “Milli Güç ve Maden Politikası” kapsamında yürüttüğü çalışmalarla yer altındaki potansiyelini birer birer ortaya çıkarıyor. Bu büyük seferberlik sayesinde ülke, maden çeşitliliği açısından dünyada 8. sıraya yükseldi.
FRANSIZLARIN ‘YOK’ DEDİĞİ YERDE TÜRKİYE DEV KEŞİF YAPTI
‘Her arayan bulamaz lakin bulanlar hep arayanlardır’ sözüyle yola çıkan Türkiye,
gizli hazinelerden birine daha Eskişehir’de ulaştı.
- Ancak bugün gelinen noktanın kıssası ise bir epey değişik ve tarihi bir ders nitaliğinde;
Türkiye’nin madencilikteki öyküsü, aslında yarım asır öncesine dayanıyor. 1950’lerde Eskişehir’in Beylikova ilçesine gelen Fransız araştırmacılar, bölgede ender toprak elementi (NTE) izine rastlamış lakin Türkiye’nin “maden bizde kalsın” karşılığı üzerine “burada bir şey yok” diyerek bölgeden ayrılmıştı.
“YOL YAPALIM NTE’LERİ BİZE VERİN”
Tarih 1950’ler… O periyotta bölgeye gelen Fransız araştırmacılar, az toprak elementi rezervlerini keşfettikten sonra Türkiye’ye bir teklifte bulunmuş: “Türkiye’nin havayolunu, karayolunu biz yapalım, karşılığında madeni bize verin.“
Lakin Fransızlar, Ankara’dan bu teklife olumsuz cevap alınca “Burada maden yok” raporu hazırlayarak bölgeden ayrılmışlardı.
Bölge halkının verdiği bilgilere nazaran, daha sonra ABD’li araştırmacılar da bu bölgeye sık sık ziyaretlerde bulunmuş.
Türkiye bir orta 1980’li yıllarda bölgede kısa bir çalışma yapsa da bir sonuç çıkmadı.
Ortadan yıllar geçti, 2022’de ise Türkiye, birebir bölgede dünyanın en büyük ikinci Az Toprak Elementi rezervini buldu. 17 farklı elementin yer aldığı bu dev keşfin büyüklüğü tam 694 milyon ton.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın iştirakiyle 18 Nisan 2023’te açılan pilot üretim tesisi, yıllık 1200 ton üretim kapasitesiyle çalışmaya başladı. Amaç ise büyük: Bölgeye kurulacak endüstriyel tesisle birlikte yıllık 570 bin ton cevher işlenecek.
Bu üretimden 10 bin ton ender toprak oksidi, 72 bin ton barit, 70 bin ton florit ve 250 ton toryum elde edilecek.
TEKNOLOJİNİN KALBİ BU ELEMENTLERDE ATIYOR
Nadir Toprak Elementleri, isminden da anlaşılacağı üzere az bulunan değil, işlenmesi zor unsurlar. Küçük alanlarda dağınık halde bulunmaları, maliyetleri yükseltiyor.
Ancak bu elementler olmadan yüksek teknoloji üretmek neredeyse imkânsız. Fiber optik kablolardan uydu sistemlerine, akıllı füzelere, tıbbi aygıtlardan elektrikli arabalara kadar 20’den fazla alanda kullanılıyorlar.
Bir örnekle; bir F-35 savaş uçağı için 417 kilo NTE gerekiyor. iPhone kameralarında, Tesla bataryalarında ve daha birçok teknolojik aygıtta bu elementler yer alıyor.
DÜNYADA İSTİKRARLARI DEĞİŞTİRECEK GÜÇ
Bugün Ender Toprak Elementleri üretiminde Çin açık orta önde. 800 milyon tonluk rezerviyle dünya pazarının yarısından fazlası Çin’in elinde. Bu durum, başta ABD olmak üzere birçok ülkeyi Çin’e bağımlı hale getirmiş durumda.
2018’de başlayan ABD-Çin ticaret savaşında, NTE ihracatı en stratejik kozlardan biri haline gelmişti. Bugün de tıpkı durumda.
Çin, ihracatı kısıtlayınca ABD her seferinde sıkıntı durumda kalıyor. Yani NTE’ler ABD’nin yumuşak karnı.
Benzer telaş bugün Avrupa’da da var. Avrupa Birliği, 2030’a kadar NTE talebinin 5 kat artacağını öngörüyor ve “Avrupa Kritik Hammaddeler Yasası” ile Çin’e olan bağımlılığı azaltmanın yollarını arıyor.
TÜRKİYE YENİ ALTERNATİF OLUYOR
Beylikova’daki dev rezerv, Türkiye’yi kısa müddette Çin’in en büyük alternatifi haline getirebilir.
ÇİN TEKLİFLE GELDİ TÜRKİYE REDETTİ
Türkiye’nin tarihi keşfinin akabinde Çin’in Türkiye’ye “biz işleyelim” teklifiyle geldiği, lakin Ankara’nın bunu reddettiği biliniyor.
Türkiye’nin maksadı ise net: Madenini kendi topraklarında işlemek, katma bedeli ülke içinde tutmak.
Son devirde Trump ve Çin ortasındaki tansiyonda Çin yine NTE kartını öne sürmüştü. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Beyaz Saray ziyareti sonrası ise NTE madeninin ABD’ye verileceği palavraları ortaya atılmıştı.
ERDOĞAN: “BU SAHA KİMSEYE VERİLMEDİ”
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Beylikova’daki saha üzerinden yapılan spekülasyonlara net bir lisanla karşılık verdi:
“Nadir toprak elementleri alanının rastgele bir ülkeye verilmesi kelam konusu değil. Kim bunu argüman ediyorsa, kendi ülkesine iftira atıyor.”
Bugüne kadar 310 farklı noktada 125 bin metre sondaj yapıldı ve 694 milyon tonluk kaynağın varlığı katılaştı. Erdoğan, “Dünyanın en büyük 5 üreticisinden biri olmayı hedefliyoruz. Milletimiz bize güvensin, bu itimadı boşa çıkarmayacağız.” dedi.
