Prof. Dr. Adem Polat
2025 kelamda Nobel Barış Ödülü’nün Venezuelalı muhalif, aktivist ve siyasetçi Maria Corina Machado’ya verilmesiyle gündeme oturan Nobel tartışmaları, Machado’nun bu mükafattan sonra hiç de şaşırtan olmayan soykırımcı İsrail’e ait açıklamalarıyla güzelden uyguna gündemi meşgul etti. Pekala, bu Nobel Mükafatı Batı’nın hangi enstrümanlarla örtbas etmeye çalıştığı bir günahın eseri?
Toplumsal ve tarihî bir şiddet sahnesi olan savaş, Antik dünyadan çağdaş çağa kadar insanlıkla yaşıt bir olgudur. İnsanın tabiatındaki yıkıcılık eğilimi, elbette çağımıza kadar kutsal metinler dâhil olmak üzere kamusal ve hukukî buyurtularla bile dizginlenememiştir. Hal böyleyken Batı kanısı, kadim geleneğinde var olan üstünlük teziyle savaşı bile kendi mana dünyasından okumaya çalışmıştır. Asıl problemimiz de budur.
Yunan fikri bir tarafa bırakılırsa, 5. yüzyılda Aziz Augustinus’un Tanrı Kenti (De Civitate Dei) isimli yapıtında Pagan Roma teolojik geleneğine bir reddiye yazması ve barışı uhrevî ve dünyevî olarak ikiye ayırması; bugün Kıta Avrupası yasallık algısının birinci ve ilkel temellerinin atıldığı metin olarak tarihe geçmiştir. Augustinus’un barışçılığı, direkt Hıristiyanları ilgilendiren bir huzur ve refah ortamını işaret ediyordu. İşte pasifizm, şiddete ve savaşa karşı olan örgütlenme ve barış yanlısı bu sahtekâr teori, evvel Kıta Avrupası niyetinde, akabinde da Batı’nın Doğu toplumlarına karşı oluşturduğu kelamda barış kuruluşları üzerinden karşımıza dikilmiştir. Bu durum, Batı’nın otonom bir siyasi söylem birliği yakalama eforu olarak görülmelidir.
Yine Orta Çağ’daki geniş ölçekli mezhepsel soykırımlar ve bayan cinayetleri bu çerçevede Nobel Barışı’nın konusu değildir. Altıncı Haçlı Seferi’nde barbarların İstanbul’u yağmalayıp merkeplerle Ayasofya’ya girerek tarihî freskleri tahrip etmeleri; kilisenin içinde fetih için evvel bir papazla ayin yapıp akabinde haçlı gemilerinden getirdikleri bayanlarla alem yapmaları, Nobel Barışı’nın konusu değildir. Veya Bizans’ın düşüşü sırasında İstanbul’un Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilmesine nefretini kusan Stefan Zweig’ın, “Konstantinopolis düşerken melek Rafael kanadını Hıristiyanların üzerine kapattı” demesi de Nobel’in konusu değildir. Avrupa kolonyalizmi ve merkantilizmin bir sonucu olarak Amerika kıtasının soykırımdan geçirilmesi de Nobel Barışı’nın konusu değildir. Demek ki Aziz Augustinus’un barışçılığı, Amerika yerlilerini kapsamıyordu.
Bu bağlamda, Avrupa ve Batı bakışını güçlendirmek için Orta Çağ’dan Yeni Çağ’a ve çağdaş periyoda uzanan süreçte; Fransız Devrimi’nden sonra Birinci Cumhuriyet Anayasası’na giren İnsan Hakları Bildirgesi’nden, Batı Avrupa’daki tahkim mahkemeleri ve Lahey Milletlerarası Adalet Divanı’na; Milletler Cemiyeti’nden Birleşmiş Milletler’e ve sonrasındaki sivil insan hakları hareketlerine kadar, pasifist siyaset algısı güçsüzleri silahsızlaştıran ve “pasif direniş” davetleriyle manipülatif bir sahtekâr siyaset teorisine dönüşmüştür. Zira kıta merkezci niyete nazaran Batı’nın güdümündeki zayıf toplumlar varlığını lakin pasif direnişle tabir etmeliydi. Batı entelektüel vicdanı, Batı-dışı toplumları müdafaaya “yeterliymiş” üzere davranıyordu.
Bu nedenle, Nobel Komitesi’nin barışın önüne soykırımı, faşizmi ve emperyalizmin yasallaştırılmış araçlarını koyması şaşırtan olmamıştır. 1901’de Henry Dunant’la başlayan ve Kızılhaç iyilikseverliğinin gerisinde örtük misyonerlik taşıyan bu ödül, vakitle barışın önüne geçen emperyal bir manzaraya bürünmüştür. 1907 Nobel Barış Ödülü’nü alan iki pasifist Ernesto Teodoro Moneta ve Louis Renault dikkat cazip isimlerdir. Moneta, 1906’daki Milano Barış Konferansı’ndaki çalışmaları nedeniyle bu mükafatı almıştır. Lakin tıpkı Moneta, İngiliz ansiklopedisi Britannica’da da belirtildiği üzere, 1911’de Libya’nın “uygarlaştırılması” siyasetini destekleyerek İtalya’nın Osmanlı’ya savaş açmasında tesirli olmuştur. İtalyan Moneta ve Fransız Renault’nun, Osmanlı topraklarının İtilaf Devletleri’nce güç haritaları üzerinden paylaşıldığı onarım sürecinde Nobel Barış Mükafatı almaları da herhâlde Aziz Augustinus barışçılığının bir gereğiydi.
Yine 1922 Nobel Barış Ödülü’nü alan kâşif Fridtjof Nansen, Bolşevik İhtilali sonrasında açlık ve hastalıkla boğuşan Ruslara, ayrıyeten Türkiye’den göç eden Ermeni ve Musevilere yaptığı yardımlardan ötürü o yıl “iyilik havarisi” ilan edilmiştir. Ne tesadüf ki 1922 yılı, Türkiye’nin asırlar sonra yaşadığı en büyük savaş yıkımı, işgal, açlık ve sefalet periyodudur. Devamında Avrupa’nın kendini olağanlaştırma ve kolektif siyasi kültür oluşturma uğraşları olan Locarno Antlaşmaları’na dayanaklarından ötürü İngiliz, Fransız ve Alman diplomatlar — 1925’te Sir Austen Chamberlain, 1926’da Aristide Briand ve Gustav Stresemann — “sözde barış ödülüne” layık görülmüştür. Anlaşılan Aziz Augustinus’un duaları hâlâ Avrupa’nın üzerindedir.
Çağımıza hakikat gelirsek, Nobel Barış Komitesi’nin ve pasifistlerin dikkati vakitle Batı ekseninden dış dünyaya yönelmiştir. 1978’de bu kere ödül, İsrail rejimiyle Camp David Sözleşmesi’ni imzalama eforlarından ötürü Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat’a verilmiştir. Bu “barış” vaatlerinin sonuçlarını tüm dünya, hem Mısır hem de Filistin bağlamında 45 yıldır görmektedir.
1991’de ise kendi ülkesindeki askerî darbeye karşı durduğu gerekçesiyle, lakin birebir vakitte Rohingya Soykırımı olarak bilinen Arakanlı Müslümanlara yönelik katliama sessiz kalan ve bir mühlet sonra Myanmar Müslümanlarını suçlayan Aung San Suu Kyi Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmüştür.
Sadece birkaç örneğini sıraladığımız bu ödül sahiplerinin Kıta Avrupası ve Batı kanısına olan konvansiyonel sadakati, figürlerin değersiz olduğu bu sahtekârlığın sırf vitrin kısmını tabir etmektedir. Bütün Batı tarihi, kendinden olmayana odaklı bir angajmanlar silsilesi olarak Haçlı zihniyetinin tarihidir. Savaş oluşturucular ile uzlaştırıcılar ortasındaki fark, aslında birebir Batı savaşının yahut barışının farklı yüzlerinden ibarettir. Avrupa’daki bütün siyasi birleşme denemeleri, tıpkı Napolyon Savaşları’nda olduğu üzere, kendi içinde bile “kendinden olmayanlar”a karşı yürütülmüştür.
Açık olan gerçek şudur: pasifistlerin ve Nobel Komisyonu’nun Batı-dışı toplumlara yönelik her türlü alçaklığı legalleştirme uğraşı, yalnızca çağımızın değil, insanlık tarihinin de bir alçaklık tarihidir. Münasebetiyle Maria Corina Machado’nun kelamda bu “barış” mükafatına layık görülmesi ve İsrail rejimiyle dayanışma içeren demeçler vermesi de bu bağlamda şaşırtan değildir.
