Avrupa genelindeki büyük kütüphanelerden 2022 ile 2023 yılları ortasında, ortalarında Aleksandr Puşkin ve Nikolay Gogol’ün birinci baskılarının da bulunduğu yaklaşık 170 az Rus edebiyat yapıtı çalındı.
Soruşturmayı yürüten yetkililer, olayları son yılların “en kapsamlı kültürel soygun operasyonlarından biri” olarak nitelendiriyor.
Polonya, Fransa, Almanya, İsviçre, Finlandiya ve Baltık ülkelerindeki koleksiyonları maksat alan soygunlar, faillerin Rusya’nın kültürel mirasını “geri alma” teziyle hareket eden devlet dayanaklı bir şebekenin modülü olup olmadığı tartışmalarını gündeme getirdi.
VARŞOVA SOYGUNU KITA GENELİNDEKİ ŞEBEKEYİ ORTAYA ÇIKARDI
İngiliz The Guardian gazetesinin yürüttüğü araştırmaya nazaran süreç, 16 Ekim 2023’te Varşova Üniversitesi Kütüphanesinde yaşanan bir olayla gün yüzüne çıktı.
“Sylvena Hildegard” ve “Marko Oravec” düzmece isimlerini kullanan iki kişi, 19. yüzyıl Rus edebiyatı koleksiyonundan sipariş ettikleri yapıtları inceledikten sonra ortadan kayboldu.
İşçi, masadaki sekiz kitaptan Puşkin’in Haydut Kardeşler yapıtının de ortalarında bulunduğu beşinin çalındığını tespit etti.
Yapılan ayrıntılı incelemelerde, tıpkı koleksiyondan daha evvel 74 yapıtın daha çalındığı ve yerlerine “yüksek kaliteli kopyalar” bırakıldığı anlaşıldı.
Kütüphaneye dayanak veren eski diplomat Hieronim Grala, durumu “Bu, mücevherlerin kalbini sökmek gibiydi” kelamlarıyla izah etti.
Soruşturmayı yürüten savcı Bartosz Jandy ise koleksiyonun “Polonya’nın Rus idaresi devirlerinde şekillendiğini ve ulusal mirasın bir kesimi olduğunu” vurguladı.
AVRUPA GENELİNDE BENZERİ YOLLARA BAŞVURULDU
Varşova’daki hadise Letonya, Estonya, Litvanya, Finlandiya, Çekya, Fransa, İsviçre ve Almanya’daki benzeri soygun serisinin kesimiydi.
Estonya’nın güney bölgesi savcısı Laura Bellen, Guardian’a yaptığı açıklamada “Kapsamı ve sistemleri bakımından bugüne dek bu türlü bir şeyle karşılaşmadık” dedi.
Şüpheliler, tüm olaylarda geçersiz kimliklerle kütüphanelere girip ender Rus yapıtlarını talep ediyor, akabinde özgün kitapları gizleyerek yerlerine taklitlerini bırakıyordu.
Aralık 2022’de Letonya polisi, Riga Ulusal Kütüphanesinden çalınan yapıtlarda DNA’sı tespit edilen 46 yaşındaki Gürcü antikacı Beka Tsirekidze’yi yakaladı.
Daha sonra Estonya’da mahkûm edilen Tsirekidze, kimden talimat aldığını açıklamadı.
Savcı Bellen, “Muhtemelen bu soygunları yaptıran öbür bir güç vardı” diye konuştu lakin devlet temasına dair somut bir ispat bulunamadığını belirtti.
AB ÇAPINDA ORTAK SORUŞTURMA
Geçtiğimiz yılın mart ayında Avrupa İsimli İşbirliği Ünitesi (Eurojust); Fransa, Litvanya, Polonya ve İsviçre’nin iştirakiyle ortak bir soruşturma takımı kurdu.
Gürcistan da sürece operasyon ortağı olarak dâhil edildi. Soygunların Rusya’nın Ukrayna işgalinden iki ay sonra başlaması, Kremlin’in “Rus kültürel mirasını geri getirme” teşebbüsü olabileceği istikametindeki kuşkuları artırdı.
Polonyalı savcı Jandy, gazeteye verdiği demeçte “Bir küme hırsızın devlet takviyesi olmadan bu türlü bir faaliyete girişmesi imkânsız” değerlendirmesini yaptı.
HEDEF NEDEN PUŞKİN?
Tüm kütüphaneler, çalınan eserler ortasında kesinlikle Aleksandr Puşkin’e* ilişkin bir kitabın bulunduğunu bildirdi.
Rus edebiyatının simge isimlerinden olan Puşkin, Devlet Başkanı Vladimir Putin yönetiminde tekrar “ulusal gurur” sembolü olarak öne çıkarılıyor.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un Kasım 2022’de Puşkin’in “Rusya’ya İftira Edenlere” isimli şiirini okuması, bu durumun bir yansıması olarak görülüyor.
Ukraynalı müellif Oleksandr Mıked ise “Dünya hâlâ Rusya’nın büyük kültürel mirasına romantik bir bağlılık duyuyor. Bu da Rusya’ya işlediği hataların akabinde af dileme imtiyazı sağlıyor” yorumunu yaptı.
SORUŞTURMANIN AYRINTILARI
Soruşturma, Kasım 2023’te Gürcü kuşkulu Mihail Zamtaradze’nin Brüksel’de yakalanması ve Gürcistan’da beş kişinin daha gözaltına alınmasıyla sürat kazandı.
Yakalananlar ortasında, Varşova’da “Sylvena Hildegard” takma ismini kullanan 23 yaşındaki Ana Gogoladze de vardı.
Gogoladze sözünde, eşiyle birlikte Varşova’da beş kitap çaldıklarını ve Viyana’daki bir ilişkiye teslim ettiklerini söyledi.
Ama daha sonra bu kitapların da taklit olduğunu öğrendiklerini ve rakip hırsızlar tarafından kandırıldıklarını belirtti. Bu tanıklık, en az iki Gürcü kümenin tıpkı yapıtları çaldığını ortaya koydu.
Bu yılın nisan ayında Vilnius’ta yargılanan Zamtaradze’nin, yedi ülkeye yayılan hırsızlıklarla kontaklı olduğu GPS kayıtlarıyla kanıtlandı.
Litvanyalı yargıçlar, sanığın “rollerin paylaşıldığı organize bir kümenin üyesi” olduğu sonucuna vardı.
DELİLLER RUS ALICILARA ÇIKIYOR
Zamtaradze sorgusunda, kendisini “Maksim” isimli bir Rus ender kitap tüccarının görevlendirdiğini ve ödemeleri kripto para ile aldığını söyledi.
Soruşturmacılar, bu ismin Moskova’daki Staraya Kniga (Eski Kitap) isimli sahafın yöneticisi Maksim Tsipris olabileceğini düşünüyor. Tsipris ise savlara ait yorum yapmadı.
Dikkatler ayrıyeten, Varşova Üniversitesi Kütüphanesinin damgasını taşıyan birtakım Puşkin baskılarını satışa sunduğu argüman edilen Litfund isimli Rus müzayede konutuna çevrildi.
Kurumun başındaki Sergey Burmistrov argümanları inkâr etti.
Rusya’daki kurumların soruşturmada işbirliği yapmaması, Avrupa’daki devlet teması kuşkularını derinleştiriyor.
Savcı Jandy, “Kitapların geri alınması Rusya’nın yardımı olmadan mümkün değil. Fakat fiilen savaş hâlindeyken bu imkânsız” sözünü kullandı.
Kıymeti 3 milyon doları aşan yaklaşık 170 yapıttan hiçbiri bugüne kadar bulunamadı.
