-
Haber7 – ÖZEL
Osmanlı’nın ve dünya tarihinin en büyük mimarları ortasında öne çıkan Mimar Sinan’ın “ustalık eserim” dediği Edirne’deki Selimiye Camii’nin onarımı devam ediyor.
Türk İslam mimarisinin en ihtişamlı yapıtlarından Selimiye Camii’ndeki onarımda kubbe ve yazı-tezyinat alanlarına yoğunlaşılıyor. Caminin 4 minaresinin taş tamirleri ve temizlikleri de tamamlandı.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından Kasım 2021’de başlayan onarım kapsamında, caminin ana kubbesini süsleyen mevcut kalem işi ve sınırların değiştirilerek, Mimar Sinan periyodundaki 16. yüzyıl tezyinat anlayışına uygun biçimde yine düzenlenmesi hedefleniyor.
Fakat Selimiye Camii’nin mevcut kubbe ile onarım kapsamında onaylanan proje ortasındaki farklılıklar ihtilaf konusu oldu.
Sosyal medya platformlarında başlayan, birtakım ünlü simaların da katıldığı tartışmada “Kubbeye badana çekildiği” istikametinde tenkitler yöneltildi.
TEK TEK CEVAPLANDI
Mimar Sinan’ın ustalık yapıtı Selimiye Camii’ndeki onarım, kubbe tezyinatındaki tahrifi gün yüzüne çıkardı. Yetkililer, 16. yüzyıl özgünlüğüne dönmek için 19. yüzyıl ve sonrasındaki eklentileri temizlediklerini açıkladı.
Selimiye Camii Tetkik Heyeti, kubbedeki mevcut değişimin, Mimar Sinan’ın sadelik ve zarafet anlayışına dönüş olduğunu belgeledi. Mimar Sinan’ın öteki yapıtlarındaki sade kubbe şemasını referans alındığı ortaya konuldu. Sirkülasyondaki uydurma görsellerle kamuoyunun taammüden yanıltıldığına değinildi. Onarım projesinin UNESCO Nara Belgesi’ne uyumlu olduğunun altı çizildi.
İşte Selimiye Camii onarımıyla ilgili gerçekler…
MİMAR SİNAN’IN MİMARİ DOKUSUNA GERİ DÖNÜŞ
Selimiye Camii Tetkik ve Tahkik Heyeti’nden yapılan bilgilendirme paylaşımlarına nazaran, onarımdaki ana gayenin, Mimar Sinan’ın mimarî dehasının üzerine sonradan örtülen perdeden kurtarılarak yine gün yüzüne çıkarmak olduğun altı çizildi.
Öncelikle Mimar Sinan’ın birinci yapıtında sadelik ve zarafet yer aldığı vurgulandı. Daha sonra gerçekleştirilen 4 onarımla Selimiye’deki mimari dokunun değiştiği dokümanlarla gözler önüne serildi.
Heyete nazaran, Mimar Sinan’ın yapıtında kubbe süslü bir tavan değil, mimarinin nefes aldığı ve gökyüzünü simgeleyen bir ışık kaynağıydı. Sadelik, mühendislikle birleştirilerek ışığın süslemeler tarafından esir alınmasına müsaade verilmedi.
Müezzin mahfilinde olduğu üzere, göz hizasındaki ayrıntılar en varlıklı süslemelerle donattı. Mimar Sinan’ın, güçlü tezyinatın yerinin nerede durması, mimarinin nerede konuşması gerektiğini düzgün bildiği hatırlatıldı. Yekpareliğin bütünlük ve çelişkisizliğin temel olduğu belirtildi.
Bu anlayıştaki Mimar Sinan’ın inşa ettiği kubbesinin yarısının Tebrizli Acem Mani’nin bozulmuş klasiği, öbür yarısının ise İtalyan barok mimarisi olamayacağına dikkat çekildi.
4 CAMİ 4 ÖRNEK
Mimar Sinan’ın Selimiye Camii ile birlikte 16. yüzyılda projelendirdiği 4 caminin kubbe örnekleri, Selimiye projesine ışık tuttu.
Mimar Sinan’ın kubbe tezyinatına dair en değerli örnekliği teşkil eden eserler şöyle sıralandı:
-
Rüstem Paşa Camii,
-
Mesih Ali Paşa Camii,
-
Kılıç Ali Paşa Camii,
-
Manisa Muradiye Camii.
Bu yapıtların tamamında klasik Mimar Sinan kompozisyon şemasının hakim olduğu belirtildi. Mimar Sinan yapıtı 4 caminin tamamının kubbesinin sade dekorda yer aldığı, kubbe ve yarım kubbelerin doluluk-boşluk istikrarı açısından ahenkli olduğu söz edildi.
SAHTE FOTOĞRAFLA KARALAMA KAMPANYASI
Heyet bildirisinde, organize bir biçimde kamuoyunun taammüden yanıltılmak istendiği, bu kapsamda düzmece bir kubbe görselinin dolanıma sokulduğu söz edilerek şu bilgiler sıralandı:
-
-Sahte görselde, projeye mevzu kubbenin mimarisiyle oynanarak çarpık perspektif kullanıldı.
-
-İki ana kubbedeki göbek yazısı küçültüldü.
-
-“Uydurulduğu” söylenen ancak aslında yarım kubbelerden alınarak ana kubbeye taşınan şık rumi tığ desenleri kazınmış üzere yansıtıldı.
-
-Yarım kubbelerdeki özgün Mimar Sinan devri tezyinatı ile ortalarındaki mukarnaslara müdahale edilmemesine karşın, uydurma görselde büsbütün yok edilmiş üzere gösterildi.
CAMİDEKİ MİMARİ DOKUYU BOZAN RESTORASYONLAR
İhtilafa bahis kubbeyle ilgili Selimiye Camii Tetkik ve Tahkik Heyeti’nden bilgilendirici imaj ve bilgiler yayınlandı.
Selimiye Camii’nin onarım tarihçesine vurgu yapıldı.
Buna nazaran, Sultan 2. Selim periyodunda Mimar Sinan tarafından 1575 yılında inşa edilen Selimiye Camii tarih boyunca 4 defa onarım gördü.
İşte detaylar…
3 ASIR SONRA BİRİNCİ İŞLEM
Selimiye Camii’nin kubbesine birinci müdahale Sultan 2. Mahmud zamanında 1808 yılında yapıldı. Kubbe yazısı ve rengi değiştirildi. Mavi yer üzerine yazılı İhlas Müddeti nakşedildi.
İKİNCİ MÜDAHALE BATI ESİNTİSİYLE
1839 ile 1861 yılları ortasında Selimiye Camii’ne ikinci müdahale gerçekleştirildi. Batı stili Barok mimarinin yaygınlaştığı Sultan Abdülmecid periyodunda mescitteki fil ayakları da dahil iç yerlerdeki bütün çıplak yüzeyler alçı sıva ile kapatıldı. Barok üslupta desenlerle süslendi. İtalyan Mimar Fossati’nin öncülüğündeki tamiratta, Hasan Çelebi’nin yapıtı olan yazılar değiştirildi. Edirneli Hattat Mustafa Nakşi, özgün yazıların üslubunda değişikliğe gitti.
ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE ÜÇÜNCÜ RESTORASYON
Selimiye’nin kubbesi Sultan 2. Abdülhamid devrinde 1883 tarihinde bir tamir daha geçirdi. İç kubbe ve harem avlusu tamir edildi. Sultan Abdülmecid devranında değişikliğe uğrayarak yepyeniliği kaybolan kubbe tezyinatının “korunmasına” yönelik ferman, Sultan Abdülhamid Han tarafından yayınlandı.
DEFORMASYONUN TARİHİ BELGESİ
Bu periyotta yapılan değişiklikler, Michailides Andrinople tarafından 1884’te çekilen Selimiye Camii kubbesine ait fotoğrafta net olarak görülüyor. 16. yüzyıla özgün kalemişi kesimleri olan desenlerin bütün yüzeyinin üstünün sıvanarak, üzerine 19. yüzyıl barok üslubu uygulandığı bariz halde imaja yansıyor.
CUMHURİYET PERİYODUNDA KAZINDI
Selimiye Camii’ndeki barok desenler Cumhuriyet devrinde kazındı. 1956 yılındaki tamiratlarda, büyük ölçüde dökülen kubbe sıvaları tamir edilerek sıva raspaları yapıldı.
1979 yılında tezyinat onarım kararları kapsamında, kıble cephesinde bulunan barok panolar ihya edildi. Ana kubbede ise yepyeni süslemeler eski fotoğraflara nazaran tamamlandı,
1983-1985 yıllarına kadar sarkan tamirde cami içinin ana kubbe dahil tamamının sıva raspası, sıvası, badanası ve kalem işleri yapıldı. Cami içindeki bütün yazılar yine yazıldı.
BUGÜNKÜ KUBBE 1980’LERİN ESERİ
Ana kubbe, sıva ile kaplanarak mevcut 19. yüzyıl desenleri üzerinden tamamlama yapılarak yazılar yine yazıldı.
Cami ana girişinin sağ tarafındaki yarım kubbe dışında bezeme onarımı, ana kubbe gezinti düzeyine kadar tamamlandı.
Günümüzde tartışma konusu olan Selimiye Camii’nin ana kubbe imajının son hali, 1979-1985 tarihleri ortasında gerçekleştirilen işte bu çalışmada ortaya çıktı.
UNESCO VURGUSU
Selimiye Camii’ndeki son onarım çalışmaları 2021 yılında başladı.
Mimar Sinan’ın yapıtı olarak 16. yüzyıla ilişkin olduğu belirlenen desenler belgelendi.
Selimiye, 2011’den beri UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alıyor. Bu statünün korunması için yapının özgünlüğü ve bütünlüğünün ziyan görmemesi gerekiyor.
Mevcut projede, Dünya Mirası Sözleşmesi’ndeki Nara Özgünlük Belgesi’ne uyumlu olarak faaliyet yürütüldüğü vurgulanıyor.
|
UNESCO’nun 1994 tarihli Uygulama Rehberi (Nara Belgesi) Ek 4’te Selimiye Camii’ne ait özgünlüğün incelenmesinde dikkate alınması gereken bilgi kaynakları şöyle sıralanıyor: Tasarım ve Biçim: Kubbe ve yarım kubbe tezyinatında Mimar Sinan’ın bütüncül kompozisyon şeması korunmalıdır. 19. yüzyılda yapılan ağır klasik-barok karışımı doluluklar bu özgün dizaynla çelişmektedir. Malzeme ve Teknik: Raspa sonrası görülen 16. yüzyıl boyama tekniği (hatayi, rûmi, geçme desenler) klasik üslubu doğrular; 19. yüzyıl rölyefli barok boyamalar ise farklı bir malzeme/teknik anlayışı taşır. Kullanım ve Fonksiyon: Yapının fonksiyonu (cami) birebir kalmış, lakin tezyinat üslubu özgünlük unsurunu bozacak halde değişmiştir. Dış Bilgi Kaynakları: Nara’nın 13. hususunda belirtildiği üzere, bilgi kaynakları yalnızca yapının içinde değil dışında da bulunabilir. Burada Kılıç Ali paşa, Rüstem Paşa, Mesih Ali Paşa, Manisa Muradiye üzere Sinan mescitlerinin kubbe şemaları kıyaslama için dış bilgi kaynağıdır. Ruh ve His: Klasik tezyinatın uyumlu ve bütünlüklü ruhu bozulmuş, 19. yüzyıl eklentileri yapının “Üstün kozmik değer”ini zayıflatmıştır. |
Böylelikle Selimiye Camii’nin yeni restitüsyon projesinin UNESCO Dünya Mirası Uygulama Rehberi ve Nara evrakının özgünlük unsurları gözetilerek hazırlandığı vurgulanıyor.
Kubbe ve yarım kubbe tezyinatının bütüncül anlayışla ele alınması gerektiği, bu öğelerin birbirinden bağımsız olarak değerlendirilmemesi gerektiği kaydediliyor.
Selimiye Camii’nin onarımıyla ilgili gerçeklerin tafsilatlı biçimde izah edildiği görüntü:
