SON DAKİKA: İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, trafikte yeni periyoda ait canlı yayında açıklamalarda bulundu. Trafikte gayenin sıfır can kaybı olduğunu söyleyen Bakan Yerlikaya, yeni dönemde caydırıcı yeni kurallara ve hangi kaidelerde ehliyetin elden alınacağına ait de bilgi verdi.
Bakan Yerlikaya, canlı yayında açıklamasında; 30 kilometre sürat limitli okul ve hastane önlerinde 76 kilometre süratle gidenlerin 30, 86’yla gidenlerin 60, 96’yla gidenlerin 90 gün ehliyetinin alınacağını söyledi.
Yerlikaya, “90 km/s limitli bir yolda 101 km/s ile yakalanırsanız muhakkak bir bareme giriyorsunuz; lakin 141 km/s ve üstü süratlerde 30 gün ehliyet alma uygulaması devreye giriyor. Otoyolda (örneğin 140 km/s limiti olan yerde) 161 km/s ve üstü süratle yakalanırsanız 90 gün ehliyetiniz geri alınıyor” açıklamasında bulundu.
Yerlikaya açıklamasında; bir yıl içerisinde 5 defa sürat ihlali yapan şoförlerin psikiyatri uzmanına yönlendirileceğini açıkladı. Buna nazaran; yeni devirde yerleşim yeri içindeki trafik kontrolleri de artacak.
Bakan Yerlikaya’nın açıklamalarından öne çıkan başlıklar şu formda;
Yollarda kurallar olmalı, aslında var kurallar. Karayollarında trafik kanunumuz var. Şayet yollarda kurallara riayet eden bir sistem ve kültür hepimizde oluşursa, o vakit trafik güvenliği istek ettiğimiz noktaya ulaşır.
Sayın Cumhurbaşkanımız bu noktada, 3 Şubat 2021 tarihinde Milletin Konutu Külliye’de aziz milletimize şöyle seslendi:
“Bizim trafik güvenliğiyle ilgili amacımız şu: sıfır can kaybı, sıfır yaralanma ve sıfır maddi hasar. Bunu başarmakla ilgili o denli bir çaba, o denli bir odaklanma göstermeliyiz ki bu mevzu her türlü siyasetin, fikri ayrılığın, her türlü rekabetin üstünde olmalı. Daima birlikte bir dayanışma içinde, bu gayeye ulaşmak için çaba göstermeliyiz.
HEDEF SIFIR CAN KAYBI
Sayın Cumhurbaşkanımız ayrıca 10 yıllık bir amaç koydu. Bu maksada nazaran, 2030’un sonuna gelindiğinde can kayıplarını yarı yarıya azaltmak, 2050’ye gelindiğinde ise sıfır can kaybı amacına ulaşmak amaçlanıyor. Bununla ilgili bir genelge yayımlandı. Başta İçişleri Bakanı olmak üzere tüm ilgili bakanlıklara ve görevlilere talimat verildi.
Beşinci yılın içerisindeyiz. Vazifeye geldiğim birinci gün, bütün ünitelerden ve arkadaşlarımızdan brifing aldığımızda, trafik güvenliğiyle ilgili gelmiş olduğumuz noktayı, 2021 maksatlarını ve 2020’de belirlenen maksatları inceledik. 2030’a giden süreçte gayelere ulaşma konusunda bir sapma olduğunu gördük.
Dolayısıyla şunu yaptık: Trafik güvenliğiyle ilgili yapmamız gereken, tüm dünyanın başardığı üzere, bunu başaran ülkelerde olduğu üzere, kontrol ve caydırıcı kuralların faal formda uygulanmasıdır.
Denetimin niteliği, istikrarı ve caydırıcı kurallar… Biz 2023’ün sonunda gelmiş olduğumuz sayıların yansımaya başladığını düşünüyorum.
Can kayıplarının, trafikte yaşanan can kayıplarının ve yaralanmaların olmasını istemiyoruz. Fakat maalesef 2015’ten 2024 yılına kadar olan can kayıplarına baktığımızda, yıllık ve günlük bilgiler yansıda görülüyor.
EKİP VE RADAR SAYILARIMIZI ARTIRDIK
2015 yılında bir yılda 7.530 can kaybı yaşandı; bu da günlük ortalama 20,6 kayba denk geliyor. 2021 yılına geldiğimizde bu sayı günlük 14,7, yıllık 5.362 oldu. Bir yıl sonra biraz daha düşerek 14,3’e indi. Fakat 2023’e geldiğimizde 17,9’a yükseldi. Bu artışın sebebi, trafik kontrolü ve caydırıcı kuralların bir ortada olması gerektiği gerçeğidir. Trafik kültürünün ve güvenliğinin oluşabilmesi için bu ikisinin birlikte yürütülmesi koşul.
Biz 6 Şubat’ta asrın felaketini yaşadık. O devirde tek bir odak noktamız vardı: yaraları sarmak. Ardından Mayıs seçimleri gerçekleşti. O dört-beş aylık süreçte kaza, mevt ve yaralanma sayıları maalesef çok arttı.
Bu süreci son 6 ayda toparlamak için kontrol konusunda büyük çaba gösterdik. Lakin asıl olarak 2024 yılına hazırlandık. Bunu yaparken de şu adımları attık: Trafik görevlilerimizin, jandarma ve emniyet işçimizin sayısını artırdık. Takım sayılarımızı artırdık. Radar sayılarımızı artırdık. Araç, takım ve işçi sayımızı planlı bir formda artırarak kontrol gücümüzü yükselttik.
2030 yılına geldiğimizde, TÜİK’in öngörüsüne nazaran nüfusumuz 88,1 milyon olacak. Buna karşın, trafikteki mevt sayısını 3.000’in altına, yani günlük 7,5 düzeylerine indirmeyi hedefliyoruz.
2019’da, son altı yılda 75,8 milyon kontrol yapılmıştı. 2023’te günlük mevt oranının 14,9’a çıktığı yıl 82,3 milyon kontrol yapıldı. Biz yılı 82,9 milyon kontrolle kapattık.
Bir yıl sonra, takım sayısı, araç sayısı, işçi sayısı daima birlikte alandaydı. En çok kazaların yaşandığı bölgelerde ağır kontroller gerçekleştirdik. Kontrol sayısını %50 artırarak 124,3 milyona çıkardık. İdari süreç sayısını ise %44 artırarak 22 milyondan 32 milyona yükselttik. Mevt sayısını, yani can kayıplarını 197 kişi azaltarak 17,4’e düşürebildik.
HIZ İHLALLERİ
Hız ihlaline geçiyoruz. Burada doğal en kıymetli mevzu, sürat ihlali. Zira sürat ihlali, kazaların en temel nedenlerinden biri olarak kabul ediliyor. Maalesef o denli. Trafik kural ihlalleriyle ilgili beş temel ihlal var ki, can kayıplarının en büyük nedeni bunlar. %84,7, yani yaklaşık %85’i sırf bu beş kural ihlalinden kaynaklanıyor.
- Bakın, bu beş kural ihlali şöyle sıralanıyor: Sürat kural ihlali, Şerit izleme ve değiştirme yanlışları (halk ortasında “makas” olarak bilinen), Geçiş önceliği ve dönüş kurallarına uymama, Geriden çarpma, Kırmızı ışık ihlali. İşte bu beş ihlal, trafikteki can kayıplarının yüzde 84-85’ini tek başına oluşturuyor.
Şimdi 2024’e tekrar bakalım. Aslında biz 2024’te Türkiye’ye şunu gösterdik: Kontrolü olması gereken noktaya getirdik. Fakat birazdan sunumlarda da göreceğiniz üzere, caydırıcı kural olmadığı sürece, kontrolü ne kadar artırırsak artıralım eksik kalıyor.
Evet, kontrolün etkisinin, yani sonucunun ölçüsü; ölümlü ve yaralanmalı kazalardaki azalmadır. Lakin 2024’te gördük ki, bu gayeye tam olarak ulaşamadık.
Bakın, 2024 yılında 385 bin yaralanma meydana geldi. Günde 1.055 kişi trafikte yaralanarak hastaneye kaldırıldı. Bu sayı, bir kent hastanesinin kapasitesine denk geliyor. Düşünün, her gün Türkiye’de 1.055 yaralanma yaşanıyor.
Biz 2023’e nazaran kontrol sayısını 41,3 milyon artırarak 122,3 milyona çıkarmamıza karşın, yalnızca 197 kişinin can kaybını önleyebildik. Lakin biz bunu istemiyoruz. Maksadımız bu değil. Sayın Cumhurbaşkanımızın belirlediği hedef çok daha ileri bir noktayı işaret ediyor.
Dolayısıyla ne yapmamız lazım? Bu kuralların caydırıcılıklarını yine gözden geçirmemiz gerektiğini gördük. Bu mevzuda jandarma, emniyet ve Trafik Daire Başkanlığı’ndaki alanında uzman kahramanlarımızla birlikte yüzlerce toplantı yaptık.
Ve şu sonuca vardık: Can kayıplarına en çok sebebiyet veren bu beş kural ihlaliyle ilgili caydırıcılığı nasıl artırabiliriz? Bu çalışmayı bir kanun teklifi haline getirdik. AK Parti Kümemiz bunu Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sundu ve şu anda Gazi Meclisimizin takdirinde.
DÜZENLEME MECLİS’TE
Bu süreçte sadece ülkemizi değil, dünyayı da izledik. Bu bahiste muvaffakiyete ulaşan ülkelerin uygulamalarını inceledik. Arkadaşlarımız “Türkiye’de yeni bir caydırıcı kural modeli nasıl olmalı?” sorusuna odaklanarak çalıştı. Ve şu anda bu düzenleme Meclis’te.
Bakın arkadaşlar, günde 10 kişi sürat kuralı ihlalinden hayatını kaybediyor. 2023’te bu sayı günde 10,3 idi. Az evvel bahsettiğimiz 197 kişilik genel azalışın içinde, sadece 91 kişi sürat ihlali kaynaklı ölümlerin azalmasından geldi. Ancak biz buna razı değiliz. Bizim hedefimiz trafikte ceza yazmak değil. Ceza, anlık olarak insanı durdurur; lakin kalıcı olan, bu şuurun vicdani bir sorumluluk haline gelmesidir.
Düşünün, Türkiye’de 37,5 milyon şoför var. Yollarda ya sürücüsünüz, ya yolcusunuz, ya da yayasınız. Yani siz kurallara uyduğunuzda, yalnızca kendi hayatınızı değil, oburunun ömür hakkını da korumuş oluyorsunuz. Bu çok büyük bir kul hakkıdır. Biraz daha manevi bir sözle söylemek gerekirse: Siz kendinizi düşünmeyip kurala uymadığınızda, diğerinin da hayatını riske atıyorsunuz. Bu hususta hem medyada hem toplumsal medyada milyonlarca örnek var. Ve dünya da artık bu şuuru vicdan merkezli bir trafik kültürüne dönüştürmüş durumda.
“BAREM SİSTEMİ’Nİ KURDUK”
Bu kuralların her birinin dünya tarihinde bir öyküsü var. “Yollarda herkes istediği süratle gidebilir” diyebilir miyiz? O vakit nasıl bir trafik terörü olur? Münasebetiyle şu anda trafikte can kaybı ve yaralanmanın en büyük müsebbibi sürat kural ihlalidir.
- Kanun teklifi bu noktada neyi değiştiriyor? Kanun teklifi, evvelkinden farklı bir sistem getiriyor; dünyanın bunu başaran ülkelerinin uyguladığına benzeri bir sistem kurduk: barem sistemi.
YERLEŞİM YERİ İÇİ VE DIŞI AYRILDI
Öncelikle bir ayrım yaptık: yerleşim yeri içi ve yerleşim yeri dışı. Daha evvel bu türlü bir ayrım yoktu. TÜİK’in bilgilerine nazaran Türkiye’deki can kaybı ve yaralanmalı trafik kazalarının %79’u yerleşim yeri içinde, %21’i yerleşim yeri dışında meydana geliyor. Biz de yerleşim yeri içindeki can kayıplarını inceledik: 30 km/s, 50 km/s, 80 km/s üzere limitlerin olduğu yerleri, vefatları ayrıntılıca ele aldık.
Son 6 yıl içinde, yerleşim yeri içinde, bilhassa okul önleri ve hastane önlerinde sürat sonu 30 km/s’dir. Dünya bu suratı 20’ye indirmeye çalışırken, bizde hâlâ 30. Bu 30 km/s olan yerlerde son 6 yılda 15 yaşın altındaki 169 öğrenci hayatını kaybetmiş —çoğunlukla hastane/okul önlerinde. Bu bilgiler doğrultusunda düzenlemelerimizi dizayn ettik.
İlk 5 ve akabinde 6–9 barem formunda bir sınıflama yaptık. Şunu vurgulayalım: 80 km/s ile bir yayaya çarpmak, beden bütünlüğü açısından çok önemli sonuçlar doğurur; 74 km/s ve üzeri süratlerde vefat riski ve ağır yaralanma mümkünlüğü bariz formda yükselir.
Sürücülerin “çok düşük” diye gördükleri sürat aşımı gözüken ihlallerin aslında çok önemli sonuçlara yol açabildiğini görüyoruz. Bunu biz söylemiyoruz; Dünya Sıhhat Örgütü bildiriyor. Örneğin 30 km/s limitli okul ve hastane önlerinde; şayet 36 km/s ile yakalanırsanız yeni düzenlemede cezası ve yaptırımı belirtiliyor. Ayrıyeten; 30 km/s limitli bir yerde bir şoför yakalanırsa, ehliyeti birebir gün alınıp 30 gün mühletle geri verilmeyecek. Biz para cezasından daha öteye gidiyoruz; burada emel, sürücüyü derinlemesine düşündürmek.
EHLİYETLERİ ALINACAK
Detaylandırırsak: Birinci yakalamada ehliyetin alınıp geri verilmesi üzere direkt yaptırımlar uygulanacak. Eğer birebir şoför bir yıl içinde bu çeşit sürat ihlallerini beş kere tekrar ederse, psikiyatri uzmanına görünmesi istenecek zira tehlikeli sürüş davranışı devam ediyorsa bunun altında yatan ruhsal ya da risk algısı sıkıntılarına bakmak gerekiyor.
Yerleşim yeri dışında da birebir barem sistemini uyguladık. Örneğin 90 km/s limitli bir yolda 101 km/s ile yakalanırsanız aşikâr bir bareme giriyorsunuz; ancak 141 km/s ve üstü süratlerde 30 gün ehliyet alma uygulaması devreye giriyor. Otoyolda (örneğin 140 km/s limiti olan yerde) 161 km/s ve üstü süratle yakalanırsanız 90 gün ehliyetiniz geri alınıyor.
DAHA CAYDIRICI CEZALAR
Önceki sistemde genelde tekrarlar kelam konusuydu; belli oranlarda yükselme ve beş kere tekrar üzere kriterler vardı. Barem sisteminde ise artık anlık, önemli ve yüksek sürat aşımlarında dahi direkt ve caydırıcı yaptırım uygulanabilmektedir.
Mesela bir kişi yeni ehliyetini almış, birinci sefer aracıyla yola çıkmış olsun; 90 km/s’lik bir yolda 161 km/s ile yakalanırsa, birebir gün ehliyetine el konulabiliyor. Henüz kaza olmasa bile “bir düşün” demek, “bir doktora git” demek istiyoruz. Bu çok önemli, caydırıcı bir tedbir.
Yeni trafik kanunu teklifimizin mantığı ve ideolojisi şu: sayıların ötesinde dürtüye müdahale, trafikten men ve ehliyeti geri alma yoluyla sürücüyü derinden düşündürmek; “Ben yalnızca kendi hayatımı riske atmıyorum, oburlarının hayatını da riske atıyorum” şuur dönüşümünü sağlamak.
DENETİMLER ARTIYOR
Yerleşim yerleri içindeki kontrollerimizi daha da artıracağız. Çünkü aileler bize ekranlarımızda, yaptığımız paylaşımlar sonrası soru soruyorlar: “Niçin 169 evladımızı pak bir formda okula gönderdikten sonra geri alamadık?” Bu sorunun karşılığı, önlenebilir önlemleri hayata geçirmek ve trafik davranışlarını vicdani bir mesuliyet hâline getirmektir.
Cezanın mantığı ve ideolojisi budur: Dünya bunu başarmış ülkeler incelendiğinde, nüfusu bizimle benzeri yahut daha fazla olan ülkelerde vefat sayıları bizim üçte birimiz kadar çıkabiliyor. Nasıl? İncelediler, kültür haline getirdiler. Yurtdışına giden vatandaşlar aracını kiraladığında, orada kuralların saklı ya da açık halde çok sıkı ve uygulanabilir olduğunu, şoförün buna otomatik uyduğunu görüyor. Biz de birebir davranış biçimini oluşturma uğraşındayız.”
