Ümran Stratejik Araştırmalar Merkezi Türkçe Araştırmaları Yöneticisi Ömer Özkızılcık, Suriye’de gerçekleştirilen Parlamento seçimlerinin perde gerisini AA Tahlil için kaleme aldı.
***
Esed rejiminin devrilmesinin akabinde Suriye’de birinci sefer özgür bir seçim gerçekleştirildi. Seçim, Türkiye’de olduğu üzere direkt geniş kitlelerin iştirakiyle gerçekleşmedi ve halk delegeleri üzerinden dolaylı yapıldı. Yapılan bu seçimde, Suriye’nin yeni anayasasını hazırlayacak ve Suriye’nin siyasi bahtını belirleyecek 210 kişilik meclisin 127 vekili seçildi. Meclisin geri kalan 3’te biri ise Suriye Cumhurbaşkanı Ahmed Şara tarafından atanacak. Ayrıyeten Süveyda ve Fırat’ın doğusunun Suriye hükümeti denetiminde olmaması sebebiyle, o bölgelerde seçimler yapılamadı ve meçhul bir ileri tarihe ertelendi. Bu bölgelerin 13 vekilinin sandalyeleri ise boş kalacak.
SURİYE’DE SEÇİMLER NEDEN DOLAYLI YAPILMAK ZORUNDAYDI?
Suriye’deki meclis seçimlerini yanlışsız anlamak için evvel Suriye’deki mevcut fiili durumu yeterli anlamak gerekiyor. Neredeyse 14 yıllık bir savaşın akabinde, Suriye’de önemli meseleler ve eksiklikler bulunuyor. Bu eksikliklerden birisi de nüfus kayıtlarının olmaması, eksik olması yahut yanlış olmasıdır. Suriye’de yaşayan insanların birçoğunun kimliği, pasaportu yahut nüfus kaydı bulunmuyor, nüfus kaydı bulunanların da bilgileri hakikat olmama riski taşıyor. Hakikaten rüşvetle iş yapan Esed rejimi, kayıtlarda hakikat bilgiye dikkat etmiyordu. Birçok Suriyeli aile, akrabalarının ihtilale katılması sebebiyle yanlış bilgilerle nüfus kayıt süreçleri yapıyordu.
Buna ilaveten Suriye’nin İdlib bölgesinde yaşayan insanların kimlikleri ve nüfus kayıtlarıyla, rejim bölgesinde yaşayan insanların kimlikleri ve nüfus kayıt sistemleri hala tam manasıyla sisteme entegre edilemedi. Buna ek olarak, Fırat Kalkanı Harekatı (FKH), Zeytin Kolu harekatı (ZDH) ve Barış Pınarı Harekatı (BPH) bölgelerinde yaşayan insanların kimlikleri yapısal olarak Suriye kimlik sistemine uygun değil. Bu kimlikler vaktinde tasarlanırken, Türk sistemine uyumlu biçimde hazırlandığı için uyumsuzluk yaşanıyor.
Ayrıca Şam, SDG/YPG terör örgütünün denetim ettiği bölgelerdeki kimlik ve nüfus kayıt sistemine erişemiyor. Tüm bu problemlere ek olarak, Lübnan, Ürdün, Türkiye ve Avrupa’da olan Suriyeli mülteciler ve sığınmacıların kayıtları da Şam’da bulunmuyor. Bunlara ek olarak, Türkiye ve Avrupa’nın tersine, Lübnan ve Ürdün’ün devlet olarak kayıt sistemlerin önemli eksiklikleri var ve birçok Suriyeli sistemde kayıtlı değil. Suriye’de yaşayan insanların ikamet bilgileri ve seçim sandık kayıtlarından ise bahsetmeye bile gerek yok. Birleşmiş Milletler’e (BM) nazaran Esed devrildiğinden beri 3 milyonun üzerinde insan konutlarına geri döndü, lakin kim nereye döndüğü konusunda bir bilgi yok. Seçimlerin öbür bir vazgeçilmez ögesi da siyasi faaliyetler ve siyasi partilerdir.
Esed periyodunda yürürlükte olan siyasi partiler yasası, sadece Baas Partisi ile onunla iltisaklı tabela partilerinin faaliyet göstermesine imkan tanıyordu. Bu durum, ülkede fiili olarak tek parti sisteminin oluşmasına yol açtı. Yeni siyasi partilerin kurulabilmesi için mevcut yasanın değiştirilmesi, münasebetiyle yeni bir siyasi partiler yasasının çıkarılması gerekiyor. Fakat, bu maddeyi çıkarabilecek bir meclis şimdi oluşturulamadı. Münasebetiyle, tertipli ve çok partili seçimlerin yapılması şimdi mümkün değil. Bu nedenle, dün de halk temsilcileri aracılığıyla dolaylı bir seçim sistemi tercih edildi.
SEÇİMLER NASIL YAPILDI?
Suriye Cumhurbaşkanı Şara bir Yüksek Seçim Komitesi (YSK) atadı. YSK, Suriye’nin 2011 nüfus sayım sayılarını baz alarak, Suriye genelinde seçim bölgeleri oluşturdu. Ardından YSK üyeleri her seçim bölgesi için en az 3 mahallî komite üyesi atadı, Şam ve Halep üzere yüksek nüfuslu seçim bölgelerinde ise bu sayı altı yahut dokuza çıktı.
Her üç mahallî komite üyesi, YSK tarafından belirlenen 17 şeffaf kritere nazaran başvuran adaylar ortasından, kendi seçim bölgesi için 150 delege seçti. Daha sonra, milletvekili adayları bu 150 delege ortasından belirlendi. Pazar günü yapılan seçimlerde, her seçim bölgesinde başka ayrı oylama yapıldı ve milletvekili adayları ortasından yeni süreksiz Suriye Meclisi üyeleri seçildi. Bu süreçte, seçim sürecini izlemek üzere kimi milletlerarası diplomatik gözlemciler de misyon yaptı.
SEÇİM SONUÇLARI NE SÖYLÜYOR?
Suriye’de düzenlenen bu seçimlere yönelik en büyük tenkit Ahmed Şara’nın rolüne ait oldu. Gerçekten meclisin 3’te birini kendisi atarken, geriye kalan 3’te ikisinin seçilme süreci ise Şara tarafından atanan YSK aracılığıyla organize edilecekti. Daha birinci andan itibaren atanan YSK üyelerinin profili özgür seçimlerin olacağını işaret ediyordu. Hakikaten YSK üyeleri hem çoğulcu hem de iştirakçi bir profil çiziyor hem de YSK üyeleri ortasında Bedir Camus ve Enes Abde üzere Ahmed Şara ile farklı siyasi kamplarda bulunan şahıslar çoğunluğu oluşturuyordu.
Yapılan seçim sonuçlarına bakıldığında ise çok bariz bir durum öne çıktı. Esed’in devrilmesinden evvel Heyet Tahrir Şam (HTŞ) saflarında bulunan figürlerin meclis içerisinde görece küçük bir azınlık olduğu görüldü. Seçim sonuçlarında ise öne çıkan isimler evvelden ‘ılımlı muhalefet’ olarak isimlendiren şahıslar ve sivil toplum üyeleri oldu.
Seçim sonuçlarına yakından bakıldığında, vaktinde HTŞ tarafından mahpusa atılan Mazen Gazal üzere bir figürün İdlib’teki Taftanaz üzere bir bölgeden seçilmesi dikkat çekiyor. Gerçekten HTŞ’nin güçlü olduğu bir bölgede dahi bu türlü bir figürün seçilebilmesi, seçim süreçlerin atmosferine dair önemli ipuçları taşıyor.
Yine benzeri bir biçimde Humus’taki seçim bölgesinde seçilen altı milletvekilinden birisinin Kenan Nahhas olması dikkat çekiyor. Hakikaten Kenan Nahhas bilhassa 2017-2021 yılları ortasında tahminen de Ahmed Şara’nın en büyük rakibi pozisyonundaydı.
Seçim süreçlerin özgür ve özgür bir ortamda gerçekleştiğine dair başka bir emare ise Adnan el Musalama’nın Dera bölgesinden seçilmiş olmasıdır. Musalama, Rusya ile Dera’daki Özgür Suriye Ordusu (ÖSO), kümeleri ortasındaki ‘uzlaşı anlaşmalarını’ müzakere eden heyetin önde gelen figürlerindendi ve ihtilale ihanet etmiş bireyler ortasında sayılmaktaydı. Beşar Esed’in memleketi Kardaha’dan ise Fayız Osman seçildi. Osman rejim devrinde Esed rejimi saflarında misyon almış, ancak sonrasında Nusayriler ortasında Esed rejimine muhalif bir siyasi oluşum kurmuştu.
TÜRKMENLER VE KÜRTLER
Türkiye için seçim sonuçlarında dikkati cazip başka bir öge ise etnik bağların Suriye’ye uzandığı Türkmenlerin ve Kürtlerin meclisteki temsilidir. Bu bağlamda Suriyeli Kürtlerin ağır yaşadığı dört bölgenin üçü SDG/YPG’nin denetim ettiği bölgelerde kalmaktadır. Afrin hariç öbür üç bölge seçim sürecine dahil olmamıştır. Fakat Kürtlerin ağır olarak yaşadığı Halep’in Afrin bölgesinden seçilen üç milletvekili adayın üçü de Kürtlerden seçilmiştir.
Seçilen vekiller Muhammed Sido, Rankin Abdo ve Pir Said Zade olmuştur. Kelam konusu bu üç ismin ortak özelliği Suriye Kürt Ulusal Kurulu’na (ENKS) yakın olmalarıdır. Birde Halep’in Safire bölgesinden Ömer Hamdo Garibo meclise seçilmiştir. Bu ismin bağımsız bir figür olduğu tabir edilmektedir. Seçimlerde, PKK’nın Suriye kolu PYD ile iltisaklı olan hiç kimse seçilmemiştir.
Suriyeli Türkmenlerden ise Halep’in kuzeyindeki El Bab’tan Suriye Türkmen Dernekler Federasyonu Başkanı Tarık Sülo Cevizci, Lazkiye seçim bölgesinde ise Türkmen Dağı’nda savaşmış ve İslam Dağı Taburu kümesinin kurucusu Türkmen kumandan Samir Karaali milletvekili olmuştur.
Son olarak, Halep’teki seçim bölgesinde en çok oyu alanlar sıralamasında ikinci olan Türkmen Mehid İsa milletvekilliği kazanan isimlerden olmuştur. Halep üzerinden meclise giren Mustafa Mahmud’un da Türkmen olduğu aktarılmaktadır. Ayrıyeten Humus bölgesinde Türkmen Muhammed Velid Bekir’in de milletvekilliğini kazanan isimlerden biri olması dikkat caziptir.
