Küresel iktisat, son yıllarda ezber bozan krizlerle yüzleşti. Pandemiyle birlikte başlayan konteyner krizi, tek bir geminin Süveyş Kanalı’nı tıkamasıyla haftalarca duran ticaret ve Rusya-Ukrayna savaşının klâsik kuzey ticaret yollarını fonksiyonsuz kılması, on yıllardır süregelen tedarik zinciri modellerinin ne derece kırılgan olduğunu gözler önüne serdi. İşte bu global kaosun ortasında, Asya’yı Avrupa’ya en inançlı, en süratli ve en verimli halde bağlama potansiyeli taşıyan Tarihi İpek Yolu’nun çağdaş yorumu “Orta Koridor”, bir alternatif olmaktan çıkıp ana bir güzergah olma yolunda ilerliyor.
Tedarik Zinciri Yönetimi Derneği (TEDAR) Başkanı Tuğrul Günal, bu yeni denklemin merkezinde yer alan Türkiye’nin tarihi bir yol ayrımında olduğunu vurguluyor. Günal, “Bu koridor, Türkiye’yi sırf malların geçtiği bir transit ülke olmaktan çıkarıp, global ticaretin planlama, yönetme ve kıymet katma merkezi, yani bir ana düğüm haline getirecek eşsiz bir dönüşüm potansiyeli taşıyor” diyerek, problemin, yalnızca coğrafik bir avantajı kullanmaktan ibaret olmadığını; bu avantajı akıl, teknoloji ve stratejik bir vizyonla birleştirerek ülkenin jeopolitik ve ekonomik mukadderatını tekrar şekillendirme fırsatı olduğuna dikkat çekiyor. Günal, “Dünya, tek kaynağa bağımlılığın getirdiği riskleri acı bir halde deneyim etti. Bugün tüm dev şirketler ve ülkeler tedarik zincirlerini çeşitlendirmekten, bölgesel ağlar kurmaktan bahsediyor. Tam bu noktada Türkiye, Avrupa’dan Asya’ya uzanan bu hayati ticaret arterinin kalbinde yer alarak sadece malların geçtiği değil; lojistik planlamanın yapıldığı, datanın paylaşıldığı ve yüksek katma kıymetli hizmetlerin üretildiği bir merkez hâline gelebilir” diyerek vizyonun boyutlarını ortaya koydu.
REKABET EKSENİNDE ORTA KORİDOR
Orta Koridor’un yükselişi, rakiplerinin yaşadığı derin problemlerden besleniyor. Tuğrul Günal, mevcut alternatifleri net bir lisanla tahlil ediyor: “Kuzey Koridoru, jeopolitik riskler ve yaptırımlar nedeniyle artık öngörülebilir ve emniyetli bir sınır değil. Güney çizgisi ise uzun aralığıyla önemli bir vakit ve hasebiyle maliyet kaybı yaratıyor.” Orta Koridor’un sunduğu avantajları ise üç temel eksende topluyor: vakit, maliyet ve güvenlik.
Günal’a nazaran vakit avantajı, yalnızca birkaç gün daha erken varıştan çok daha fazlasını tabir ediyor: “Tedarik zinciri idaresinde vakit, stok demektir, sermaye demektir. Bir eserin denizde 40 gün yerine karada 15 günde amaca ulaşması, şirketlerin milyonlarca dolarlık sermayeyi stoğa bağlamaması, daha esnek ve çevik olabilmesi manasına gelir. Bu, günümüzün süratli tüketim dünyasında değer biçilmez bir rekabet avantajıdır.”
Maliyet konusunun çoklukla yanlış anlaşıldığını belirten Günal, “Mesele sırf bir konteynerin navlun fiyatı değildir. Toplam maliyetin içinde sigorta primleri, stok taşıma maliyeti, muhtemel gecikmelerin yarattığı risk maliyetleri de vardır. Orta Koridor, daha kısa ve inançlı yapısıyla tüm bu saklı maliyetleri optimize etme potansiyeli sunuyor” diyerek projenin bütüncül ekonomik yararına dikkat çekti.
ZENGEZUR KİLİDİ VE DOĞU ANADOLU’NUN YÜKSELİŞİ
Projenin en heyecan verici ve somut tesirlerinin görüleceği yerlerden biri de Doğu Anadolu Bölgesi. Zengezur Koridoru ilişkisinin tamamlanması, bölgenin makus talihini değiştirecek bir “oyun değiştirici” olarak görülüyor. Tuğrul Günal, bu gelişmenin potansiyelini şu sözlerle özetliyor: “Zengezur irtibatı, Doğu Anadolu’yu ülkenin bir kenar coğrafyası olmaktan çıkarıp, Asya’ya açılan bir ticaret kavşağına dönüştürecektir.”
Bu dönüşüm, bölge için yalnızca lojistik değil, topyekûn bir kalkınma atağı manasına geliyor. Günal’a nazaran bölgede kurulacak çağdaş lojistik merkezler, tarım ve besin eserleri için tasarlanacak soğuk zincir altyapıları, Kars’ın peynirinden Iğdır’ın kayısısına kadar birçok eserin direkt Avrupa pazarına ulaşmasını sağlayacak. Günal, “Bölgede kurulacak hafif sanayi tesisleri, montaj ve paketleme merkezleri, kalite sertifikasyon laboratuvarları üzere yatırımlar için muazzam bir potansiyel var. Bu, birebir vakitte bölgenin dinamik ve genç nüfusu için nitelikli istihdam demektir. Yanlışsız mesleksel eğitim ve sertifikasyon programlarıyla bu insan kaynağı potansiyelini en verimli biçimde harekete geçirebiliriz.”
“GEÇİŞ ÜCRETİ” DEĞİL “DEĞER ÜRETİMİ”
Orta Koridor’un Türkiye iktisadına katkısı ne olacak? Tuğrul Günal, bu soruya verilecek karşılığın vizyonun genişliğiyle direkt bağlantılı olduğunu belirtiyor. “Eğer kendimizi yalnızca kamyonların, trenlerin geçtiği bir ülke olarak konumlandırırsak, elde edeceğimiz gelir transit geçiş fiyatlarıyla sonlu kalır. Bu, potansiyelin çok küçük bir kısmını kullanmak olur” diyerek uyarıyor.
Asıl amacın, Türkiye’yi tedarik zincirinin katma bedelli halkalarının üretildiği bir merkez yapmak olduğunu vurgulayan Günal, “Liman ve terminal hizmetleri, antrepoculuk, sigorta ve finansman hizmetleri, özgür bölgelerde yapılacak son montaj, etiketleme ve paketleme üzere süreçler… İşte asıl gelir ve stratejik güç burada yatıyor. Bu türlü akıllı bir model, yalnızca hacimsel bir büyüme değil, niteliksel bir sıçrama yaratarak cari açığın kapanmasına kalıcı ve sağlıklı bir katkı sağlayacaktır” halinde konuştu.
Bu vizyon, Türkiye’yi memleketler arası yatırımcılar için de bir mıknatıs haline getirebilir. “Çok uluslu şirketler, tedarik zincirlerini çeşitlendirmek ve üretim merkezlerini pazarlara yakınlaştırmak istiyor” diyen Günal, “Türkiye; dijital altyapısı tamamlanmış, şeffaf ve öngörülebilir bir Orta Koridor ile bu şirketler için hem üretim hem de dağıtım için ülkü bir bölgesel merkez olabilir. Bu, yalnızca lojistik değil, direkt yabancı üretim yatırımlarını da ülkemize çekmek demektir” tabirlerini kullandı.
BAŞARININ İKİ ANAHTARI
Peki, Türkiye bu büyük vizyonu hayata geçirmeye ne kadar hazır? Günal, son yıllarda yapılan değerli altyapı yatırımlarını takdir etmekle birlikte, potansiyeli tam olarak karşılamak için kritik eksiklerin altını çiziyor. Günal, “Demiryollarında farklı sınırlar ortası geçişlerde tam entegrasyonu sağlamalı ve kesintisiz blok tren kapasitesini artırmalıyız. Limanlarımızı, yükü süratle iç bölgelere taşıyacak ‘kuru limanlar’ (kara içi gümrük kapıları) ile çok daha verimli bir halde entegre etmeliyiz” diyerek, geçiş sınırlarının kıymetine dikkat çekiyor.
Ancak Günal’a nazaran en kritik ve acil yatırım alanı “dijital omurga”dır. “Tek pencere gümrük sistemleri, tüm paydaşların anlık bilgi paylaşabildiği ortak platformlar ve yükün baştan sona gerçek vakitli takibi olmadan bu çizgisi 21. yüzyıl standartlarında aktif bir formda işletemeyiz. Dijitalleşme, bu projenin çimentosudur.”
Bu devasa projenin başarısı için bir öteki olmazsa olmaz ise uyum. Günal, farklı kurumların kendi ajandalarıyla hareket etmesi durumunda verimliliğin sağlanamayacağını belirterek, “Bakanlıklar, özel dal temsilcileri, STK’lar ve akademinin birebir masada oturduğu, ortak akılla strateji ve öncelikleri belirleyen bir ‘ulusal uyum kurulu’ hayati ehemmiyet taşıyor. TEDAR üzere kuruluşların misyonu ise bu süreçte memleketler arası standartları belirlemek, eğitimlerle bölümün yetkinliğini artırmak ve tüm paydaşların tıpkı lisanı konuşmasını sağlamaktır” tabirlerini kullandı.
İNSAN VE TEKNOLOJİ ODAKLI BİR LİDERLİK
Sonuç olarak Tuğrul Günal, Orta Koridor’un yalnızca bir beton, demir ve asfalt projesi olmadığını, bunun bir zihniyet dönüşümü gerektirdiğini vurgulayarak, şunları söyledi: “En çağdaş limanları, en süratli tren yollarını inşa edebilirsiniz; lakin onu işletecek nitelikli insan kaynağınız ve yönetecek dijital sistemleriniz yoksa bu altyapı atıl kalır.”
Türkiye’nin bilgi analitiği, yapay zekâ dayanaklı planlama, risk idaresi ve sürdürülebilirlik raporlaması üzere alanlarda insan kaynağını süratle geliştirmesi gerektiğini söyleyen Günal, bu vizyonu gerçeğe dönüştürmenin yolunun insan ve teknolojiyi merkeze almaktan geçtiğini belirterek kelamlarını noktaladı. Bu adımlar atıldığında, Orta Koridor, Türkiye’yi yalnızca bir coğrafik köprü değil, global ticaretin aklını ve gücünü elinde tutan bir “ana düğüm” yapma gayesini gerçeğe dönüştürecektir.
ORTA KORİDOR
Orta Koridor, Çin’den başlayıp Orta Asya ve Hazar Denizi üzerinden Kafkasya’yı geçerek Türkiye ve Avrupa’ya uzanan kıymetli bir ticaret ve ulaştırma güzergahıdır. Bu güzergah, Çin’in global “Bir Jenerasyon, Bir Yol” projesinin bir kesimi olarak görülüyor ve bilhassa demiryolu ile kara yolu nakliyatını geliştirerek, Asya ile Avrupa ortasındaki ticaret akışını hızlandırmayı amaçlıyor. Kuzeyde Rusya üzerinden geçen rotaya bir alternatif sunan Orta Koridor, Hazar Denizi’nde feribotlarla Azerbaycan’a ulaşıyor, oradan Gürcistan’ı geçerek Kars-Tiflis-Bakü demiryolu sınırı üzerinden Türkiye’ye giriyor ve Avrupa’ya devam ediyor. Bu sayede hem ulaştırma mühleti kısalıyor hem de güzergahtaki ülkelerin ekonomik entegrasyonu ve kalkınması hedefleniyor.
ZENGEZUR KORİDORU
Zengezur Koridoru ise, daha dar bir coğrafyayı kapsayan, lakin stratejik açıdan büyük kıymete sahip bir projedir. Bu koridor, Azerbaycan’ın ana toprakları ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ortasında, Ermenistan’ın güneyinden geçerek bir kara ve demiryolu ilişkisi kurmayı hedefliyor. Azerbaycan için bu koridor, Nahçıvan’a ve oradan da Türkiye’ye direkt ve inançlı bir erişim sağlama manasına geliyor. Türkiye için ise Zengezur Koridoru, Nahçıvan üzerinden Azerbaycan’a ve tüm Türk dünyasına kesintisiz bir kara ilişkisi kurarak, bölgesel stratejik pozisyonunu güçlendirecek hayati bir halka olarak görülüyor.
