Türkiye’nin çip tasarım ve üretim merkezi olma misyonuyla 2014’ten bu yana faaliyet gösteren Yongatek Mikroelektronik’in Genel Müdürü Ali Baran, Anadolu Ajansı (AA) Teknoloji Masası’na konuk oldu.
Çip sektörü ve teknolojisinin tam bir geçiş süreci içerisinde olduğunu vurgulayan Baran, bu süreçte birtakım sancıların yaşandığını, ABD ve Çin ortasındaki “ticaret savaşının” merkezinde de çip teknolojilerinin yer aldığını söyledi.
ABD’nin, Çin’i yalnızca üreten değil, teknolojilere sahip bir ülke olarak gördüğünü ve bunu tehlike algıladığını lisana getiren Baran, şöyle konuştu:
“Bu doğal ABD’nin fikri ve bu noktada da bütün dünyayı bir regülasyondan geçirmek istiyor. Çip şöyle tanımlanırdı bundan 40-50 yıl evvel, ‘Çip, Silikon Vadisi’nde tasarlanır, Uzak Doğu’da üretilir.’ Evet, evvelden tasarımı çok kritikti, hala çok kritik. Üretimi biraz daha kritik olmayan, tanımlanmış ve insan gücü gerektiren, çok da temelinde kıymet görülmeyen bir mevzuydu. Lakin yaşadığımız son 20-30 yıllık sürece bakacak olursak artık üretimin de ne kadar değerli olduğunu gördük. Pandemide büyük bir çip kriziyle karşı karşıya kaldık. Bu çip krizi, birtakım gereksinimlerin topluca sipariş edilmesiyle ortaya çıkan talebin karşılanamaması nedeniyle yaşandı. Zira bugün çip dünyasındaki üretim altyapısının yüzde 100’e yakını kullanılıyor zati. Bunun üzerine süratli talep oluştuğu vakit karşılık verebilme bahtınız yok.”
ABD’nin Nvidia, Qualcomm, Broadcom, Apple üzere şirketlerin çip üretim gereksinimlerini ülke içinden karşılamakla ilgili bir strateji uygulandığını söz eden Baran, bu tam olarak sağlandığında “çip savaşının” farklı bir evreye geçebileceğini vurguladı.
PETROLÜN ROLÜ ÇİPE GEÇİYOR
“Çiplerin 21. yüzyılın belirleyici kaynağı olarak petrolün yerini alacağı” değerlendirmelerine katıldığını anlatan Ali Baran, şunları kaydetti:
“Yapay zeka bunun tam sahnelendiği alan olacak. Yapay zekadaki zahmet donanımdan, çipten kaynaklanacak. Sizin çok yeterli yazılımlarınız var ama çipiniz yok, ulaşamıyorsunuz, koşturamıyorsunuz. O vakit ne yapacaksınız? (Donald) Trump lider olduktan sonra yapay zeka çiplerini 3 kategoriye böldüler. Biz ikinci kategorideyiz. Birinci kategori ABD ve çok gelişmiş ülkeleri içeriyor. Bunların ABD ile birlikte ulaşacağını söylüyorlar. İkinci kategori bizim olduğumuz biraz daha geriden gelecek. Üçüncü kategori bayağı ulaşamayacakları noktada olacak. Bu oyunu kırabilecek temelinde Çin ve Orta Doğu’daki şirketler. Bunu kıramazlarsa ülkelerin gelişmişlik düzeyi, ticari rekabeti de sıralanmış olacak. Gelişmiş yapay zeka çiplerine daha evvel ulaşan ülkeler başka ülkelerin önüne geçecek. Bu 100 yılın, en azından önümüzdeki 50 yılın katiyetle en değerli savaş noktalarından bir tanesi çip olacak. Çip teknolojilerine sahip olan ülkeler öbürlerinin önüne geçecekler ve öteki ülkeleri pazar olarak kullanacaklar.”
“ÇİP YATIRIMLARI DEĞERLENDİRİLİYOR”
Türkiye’deki çalışmalara değinen Baran, Beko ile beyaz eşyada kullanılacak çiplerle yönelik yürüttükleri çalışmanın HIT-30 Programı kapsamına alındığını anımsattı.
Aynı vakitte yurt dışında teknolojiye sahip şirketlerin gelip, Türkiye’de çip üretim altyapısı kurması durumunda yaklaşık 5 milyar dolarlık bir dayanak paketi olduğunu belirten Baran, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bence hatırı sayılır bir paket. Biz de gittiğimiz her yerde, ayrıyeten devletimiz, bakanlığımız, Cumhurbaşkanlığı Yatırım Ofisi, Ticaret Bakanlığı bu konuyla ilgili firmalara, ülkelere daima bunları hatırlatıyoruz. Bu kapsamda da birtakım görüşmeler ve çalışmalar var.
Avrupa’nın en yüksek sayıda televizyon üreten firmaları ülkemizde. Beko, beyaz eşya üreticisi olarak dünyanın en büyük ikinci firması sayı olarak. Bütün bunları düşündüğümüzde ülkemizin çok önemli potansiyeli var. Bu potansiyel gerçek yönetilebilirse yakın vakitte değerli gelişmeler olacağını düşünüyorum.
Bu bahiste direkt yatırım olabilir. Bunu değerlendiriyorlar. Ben talihimiz olduğunu düşünüyorum. Çok uzun sürmeden bile birtakım gelişmeler olabilir.”
“BEYAZ EŞYA VE OTOMOTİVDEN BAŞLAMAK ANLAMLI”
Türkiye’nin çiple ilgili neredeyse tümüyle dışa bağımlı olduğuna işaret eden Baran, birtakım sensör üretimleri yapıldığını lakin bunların sonlu kaldığını ve ticari olmadığını söyledi.
Bu durumun tedarik zinciri açısından bir güvenlik kasveti getirdiğini vurgulayan Baran, yaptıkları mutabakatta Beko’nun motivasyonlarından birinin de bu olduğunu belirtti. Baran, projeye ait şu bilgileri verdi:
“Evet, biz bir çip fabrikası kuracağız. Dünyada yüzlerce var. Bütün ülkedeki çip ihtiyaçlarını mı karşılayacağız? Hayır, bu hakikat değil. Bunu yapamayız. Bu gerçekçi de değil, rekabetçi de değil. Biz ülkemizde çok kullanılan çiplerden bir kısmını üretebilecek bir yatırım yapılmasını ve bu teknolojinin ülkemizde olmasını istiyoruz. Sonra bunu dünyanın konjektürüne nazaran, çip sektöründe yaşanabilecek badirelere ya da gelişmelere nazaran büyütebiliriz yahut bu türlü tutabiliriz. Bu teknolojinin bizde olması gerekiyor. Bu olduğu vakit daha rahat hareket edeceğiz. Savunma endüstrisinde birtakım kahırlar yaşandı. Firmanın birisi bize ambargo koydu. Ambargo koyduktan sonra kimi şeylere ulaşamadık. Ondan sonra dedik ki biz İHA’larımızı nasıl uçuracağız? Askeri bilgisayarlarımıza nasıl çalıştıracağız? Bunu düşünmeye çalıştık. Allah’tan çok uzun bir yere gitmedi, çözüldü. lakin siz bunu yapabilecek durumda olduğunuz vakit bunlar artık dert olmaktan çıkacak.”
Yapay zeka tarafındaki 7 nanometre, 5 nanometre çiplerin konuşulduğuna işaret eden Baran, “Bizim görebildiğimiz 28, 22 yahut 40 nanometre bile olabilir. Birinci maksadı beyaz eşya bölümü olan bir yatırımla başlamak. Beyaz eşya kesiminde ürettiğimiz 40 nanometre çip şu anda kullanılıyor ve hayli muhtaçlıkları karşılayabilir durumda. Yahut biraz daha yeni 28 nanometre, otomotiv tarafının da muhtaçlıklarını karşılayabilecek 22 nanometre üzere hususlar da isimlendirilebilir. Görebildiğimiz buralarda yapılabilecek bir yatırım çok daha manalı olur. Hem maliyet faal olur hem de kesime yanlışsız noktadan girmiş oluruz.” diye konuştu.
“KİMSEYE MUHTAÇ OLMAK İSTEMİYORUZ”
Ali Baran, fabrikada kullanılacak makinelerin süratli temin edilebildiği durumlarda bile çip üretim bandının kurulması, çalışması ve ticari eser üretilmesinin 2-3 yıl sürebildiğini, bunun yanında yetişmiş insan kaynağına muhtaçlık olduğunu bildirdi.
TÜBİTAK ve ASELSAN’ın çip konusundaki çalışmalarının da ehemmiyetini vurgulayan Baran, bu büyüklükteki kuruluşlardan dizaynın ötesindeki alanlarda daha fazla katkı beklediklerini söyledi.
Türkiye’de haberleşme marketinin büyüklüğüne dikkati çeken Baran, Haberleşme Teknoloji Kümelenmesi bünyesinde bölümün gereksinimlerine yönelik yürüttükleri çalışmaları anlattı. Baran, şu bilgileri verdi:
“Burada temelinde daha çok Çin tabanlı firmaların marketi haline geldik. Bunun devam etmesini istemiyoruz. Evet, kesinlikle yabancı firmalarla işbirliği yapabiliriz, birlikte çalışabiliriz ancak orta ve uzun vadede bu know-howların ülkemizde olması lazım. Bugün bütün dünyada bu hususla ilgili rahatsızlıklar var Çin firmalarına karşı. Avrupa’da birtakım düzenlemeler, kısıtlamalar getiriliyor. Kümelenmesi olarak şunu söylüyoruz: ‘Yerli ve ulusal yapabileceğimiz eserleri gelin burada yapalım.’ Sonrasında da bunları rekabetçi bir hale getirmemiz gerekiyor. Rekabetçi hale getirmenin formülü de bunun çip haline getirmek. Çip haline getirebilirseniz, bütün dünyayı satabilirsiniz. Bu türlü bir vizyonumuz, yol haritamız var. İnşallah bununla ilgili yakın bir vakitte daha kıymetli, somut gelişmeler olacaktır.”
Savunma endüstrisinin geldiği basamağa dikkati çeken ve açıkta kalan hususların birinin çip olduğunu kaydeden Baran, “FPGA, savunma endüstrisinde çok kullanılan bir eser ve FPGA tarafıyla ilgili muhtemel bir kısıtlamanın savunma sanayimizi çok derinden etkileyeceğini düşünüyoruz. Bu tedarik güvenliğini nasıl sağlayabilirizi kıymetlendiriyoruz. Yongatek olarak kendi FPGA’imizi oluşturmakla ilgili yurt dışı tabanlı birtakım firmalarla çalışmalarımız devam ediyor. Beko’yla birlikte devam eden, MCU konusu da savunma endüstrisinin çok temeli bir gereksinimi. MCU bugün temelinde mikro denetleyici, akıllı olan her şeyin içerisinde var olan bir eser. Her yapı taşı içerisinde, IoT, beyaz eşya, savunma tarafında. Yalnızca burada FPGA çipi değil mikro denetleyici kısmını oluşturup, savunma endüstrisinin muhtaçlığına sunmak istiyoruz. Artık kimseye, muhannete muhtaç olmayacak duruma gelmek istiyoruz.” dedi.
MİLLİ MİKRO DENETLEYİCİLER İÇİN GERİ SAYIM
Beko ile yürüttükleri projenin AR-GE düzeyinin kıymetli ölçüde tamamlandığını bildiren Baran, proje takvimine ait şunları söyledi:
“Bu yılın sonunda birinci prototipler üretime gidecek ve önümüzdeki sene için seri üretime geçilmesiyle ilgili planlar yapılacak. Tayvan’da rekabetçi bir halde testi, üretimi, paketlemesiyle ilgili neler yapabilirize yönelik birtakım görüşmeler yaptık. Yalnızca Beko’ya çip vermeyeceğiz. Onun yanında ülkemizde IoT alanında, robotik alanında, savunma alanında da çok fazla muhtaçlık var, ülke dışında da o denli. Artık buralarda da bu eserleri satabilir duruma geleceğiz. Bu Türkiye’de bir birinci olacak. İnşallah bu kapsamda bunun hazırlıkları ve planlamaları yapılıyor. Yalnızca Beko tarafının yıllık kullanım adetleri 30 milyon olacak. Savunma, robotik, IoT alanında da markete sunduğumuz vakit 40-50 milyon bandına çıkarabilecek bir potansiyelimiz var. Bunlar çok büyük sayılar.”
Bunun yanında tezli bir adım atarak yapay zeka çipi yaptıklarını anlatan Baran, şöyle konuştu:
“Akıllı kameralar, akıllı kent uygulamaları için kullanılacak kameranın arkasındaki çipi yapıyoruz. Yani güvenlik kameraları, otomotiv tarafındaki kameralar, aklımıza gelecek her kameranın arkasındaki çip. Bu çok ağır formda devam ediyor. Geçtiğimiz yıl başladı. Yurt içi ve dışı müşterilerimiz de var. Epey da büyük bir proje. Çok ağır bir biçimde gidiyor. TSMC 12 nanometrede. Ve inşallah bunu yakın bir vakitte da bununla ilgili üretim planlamalarını da yapacağız. Bunu da hem ülkemizin hem bütün dünyanın hizmetine sunacağız. Yapay zeka tarafıyla ilgili bir kısıtlama olduğu noktada tam olarak hazırlanmış harikulade bir tahlil olacak ve birçok uygulamayı karşılayabilecek.
2026 içerisinde mikro denetleyici tarafında seri üretim. 2027 ve 2028 noktasında da bu yapay zeka çipinin seri üretimle ilgili planlamaları yapıyoruz. Bir öteki mevzumuz da FPGA tarafı, FPGA tarafı savunma tarafının bir konusu. Kendi FPGA çipimizi geliştiriyoruz. Burada Avrupa Birliği tarafında bir konsorsiyuma dahil olduk. Avrupa Birliği de çok kıymetli şeyler söylüyor. Avrupa Birliği’nde devam eden 3 projemiz var. Buralarda da değerli işbirlikleri sağlıyoruz. Buradaki maksadımız de Xilinx firmasının daha evvel kullanmış olduğu orta düzeyli 1-2 FPGA’yi üretebilecek bir altyapıya sahip olmak istiyoruz. Bu bir PoC olarak tamamlanacak. Burada biraz market gereksinimlerini gördükten sonra bir grup güncellemelerle seri üretim için planlamalar yapmak istiyoruz. Şu anda Yongatek olarak çalıştığımız 3 şey bunlar. Haberleşme tarafında, diğer hususlar üzerinde birtakım çalışmalarımız var. İnanıyorum ki Yongatek olarak çip konusunda değerli bir tahlil merkezi haline geleceğiz.”
SIRADA UYDU HABERLEŞMESİ VAR
Uydu haberleşmesiyle ilgili birtakım tahlilleri de gündeme aldıklarını aktaran Baran, uydu haberleşmesiyle 5G teknolojisinin yakın bir vakitte birleşeceğine işaret etti. Baran, çalışmaya ait şu bilgileri paylaştı:
“Esasında bu G uydular değil de L uydularla ilgili. Burada hem IoT ile hem 5G NTN dediğimiz Non Terrestrial Network kapsamında yakın bir vakitte markete yeni eserler sunulacak. Biz de bu kapsamda bir çip oluşturmayı hedefliyoruz. Bunu birinci kere sizin yayınınızda söylüyorum. Bunun çalışmaları devam ediyor. Buradaki market maksadımız hem IoT alanı olacak, hem de uydu haberleşmesi kısmı olacak. Bunun akıllı kentlerde uygulamaları var, IoT tarafındaki tahlilleri var. IoT dediğimiz vakit tarımı, ulaşımı, akıllı kentleri, birçok yeri etkileyecek bir bahis. Bu teknolojiyi elde ettikten sonra alıp bunları çipe koyduğunuz vakit hem bunların güvenliğini sağlayabiliyorsunuz hem de dünyayla rekabet edebilecek bir hale geliyorsunuz. Onun için bu husus hakkında da yakın bir vakitte bir projemiz başlayacak.”
ÇİP ÜRETİM MODELİ
Türkiye’nin çip konusunda dışa bağımlığını sonlandırması için “tasarım evi” konumundaki yapıların sayısının artırılıp projelerle desteklenmesi gerektiğini vurgulayan Baran, yurt dışında bu alanda çalışan Türklerin dönmesiyle de bu sürecin hızlanabileceğini belirtti.
Baran, bu alandaki hakikat iş modelini ise şöyle tanım etti:
“Evet, biz dünyaya entegre olmuş bir ülkeyiz. Güçlü bir ülkeyiz. Marketimiz var, potansiyelimiz var, her şeyimiz var. Rekabetçi bir ülkeyiz. Birçok sorunumuzu artık çözdük, çözülüyor da. Gelin yabancılar, yatırımcılar, biz de size ortak olalım, takviye olalım. Bizim ülkemizde bir çip fabrikası kurun. Ben bunun çok yanlışsız bir prosedür olduğunu düşünüyorum. Bunu kurduktan sonra bir şeyi de kendimiz yüzde 100 yerli ve ulusal olarak yapabiliriz tahminen savunma tarafını, diğer yerleri hedefleyerek. Bu da olabilir lakin bunun yolunun bunlarla bir arada olması gerekiyor. Bu bir ekosistem.”
Üniversitelerin de sanayicilerle güçlerini birleştirmesinin kıymetine değinen Ali Baran, bölümün yönetimsel yapısını için de şu tekliflerde bulundu:
“Ben çip sektörünün muhakkak devlet eliyle desteklenmesi gerektiğini düşünüyorum fakat bunun özel kesimin yönetmesi gerektiğinden de hiç kuşkum yok. Devlet tarafıyla yönetilecek bir çip sektörünün hiçbir yere varmayacağını düşünüyorum. Bu kadar netim. Onun için de bu mevzuda bence stratejik, devlet dayanağı olmadan da olmaz. Zira burada büyük yatırımlar gerekiyor. Bunu diğer ülkeler nasıl formülize etmiş. Birebir formda bizim de formülize ederek, stratejik bir yol haritası belirleyerek bu mevzu üzerinde bir yere varabileceğimizi inanıyorum.
Birincisi özgüvenimizin sağlam olması gerekiyor. İnsan kalitemiz çok düzgün. Bakın nitekim çok âlâ insan kalitemiz var. Üniversiteler olsun, akademik dünya olsun, sorumluluk almakla ilgili olsun. İkincisi de öteki birçok ülkede olmayan marketimiz var. Bizim kadar marketi olan dünyada kaç tane ülke olduğuna bakın. Yani markette şunu kastediyorum, son eser satabilen kaç tane firmamız var? Yani bu firmalarımız evet, üretimlerinin bir kısmını Mısır’da yaptırıyorlar, bir kısmını diğer ülkelere taşıyorlar. Olsun, bu şirketler bu ülkenin şirketleri. Biz onlarla yanlışsız bir stratejik yol haritası belirleyebilirsek, eminim ki savunma endüstrisinde olduğu üzere tahminen 20 yıl sonra cip sektöründe oyuncu haline gelmişiz. Buna bütün kalbimle inanıyorum.”
Ali Baran, gençlere çip teknolojilerine daha fazla ilgi duymaları davetinde bulunarak, “Türk gençlerine, teknolojiye ilgi duyan gençlere diyorum ki elektronik mühendisliğine, çip konularına daha fazla ilgi duyun, bu hususları öğrenmeye çalışın. Bu mevzularla hem TEKNOFEST’te hem de diğer yerlerde öğrencilerimize dayanak veriyoruz. Hatta birtakım eğitim programlarımız da var yeni katılan arkadaşlarımıza. Onlarla insan kaynağımızı artırıyoruz. Burada da inşallah bir düzey geldikten sonra artık kendi çiplerimizi tasarlayacağız ve bütün dünyaya satacağız. Onun için de hiçbir kuşkum yok. Özgüvenimiz yüzde 100.” sözlerini kullandı.
