Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Deniz Bilimleri Enstitüsü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ekin Akoğlu, küresel ısınmanın tesirleri ile Kuzey Atlantik Salınımı ve El Nino üzere olaylara bağlı olarak deniz yüzey suyu sıcaklıklarının arttığını, bunun avcılık yoluyla elde edilen deniz balıkları ölçüsünü olumsuz etkilediğini bildirdi.
Türkiye’de denizlerde av dönemi 1 Eylül’de başlayacak. Av döneminin başlayacak olması, deniz suyu sıcaklıklarına ve bunun avcılık üzerindeki tesirini akıllara getirdi.
ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsünün tahlillerine nazaran, 2023 haziranda başlayıp 2024 nisanda sona eren El Nino periyodunda Akdeniz’de deniz suyu sıcaklığı ortalaması 23,06 santigrat derece oldu. Bu sayı bir evvelki El Nino devri olan 2014-2016 yıllarında 21,04 derece ölçüldü.
Ege Denizi’nde son El Nino devrinde 19,97 derece olarak kaydedilen deniz suyu sıcaklığı 2014-2016 tarihlerinde 18,11, Marmara’da bu sıcaklık 17,21 ve 14,72 derece olarak kaydedildi.
Marmara Denizi ile emsal bir seyir izleyen Karadeniz’de de son El Nino devrinde deniz suyu sıcaklığı 17,36 derece olurken, bir evvelki devrinde 14,47 derece olarak ölçüldü.
Deniz suyundaki ısınma her iki periyotta de avcılık yoluyla elde edilen deniz balıkları ölçüsüne yansıdı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran, kelam konusu El Nino devirlerinde av ölçüsünde azalma yaşandı. Avcılık yoluyla elde edilen deniz balıkları, 2023’te 387 bin 115 ton olurken, 2024’te 290 bin 68 tona geriledi.
Söz konusu sayılar bir evvelki El Nino periyodunda de düşüş gösterdi. Yakalanan deniz balığı ölçüsü, 2013’te 295 bin 167, sonraki yıllarda 231 bin 58 ton ve 263 bin ton olarak kaydedildi.
Kuzey Atlantik Salınımı sebebiyle 2015’te 345 bin 765 ton ile yüksek bir av ölçüsü elde edildi. Dünya genelinde en sıcak yıllar ortasına giren 2018’de de 222 bin 23 ton balık avlandı.
AVCILIK YOLUYLA ELDE EDİLEN DENİZ BALIĞI STOKLARI ETKİLENDİ
İklim Değişikliği ve Sürdürülebilir Kalkınma Uygulama ve Araştırma Merkezi (ODTÜ-İKLİM) araştırmacısı da olan Akoğlu, AA muhabirine, iklim değişikliği, avcılık ve deniz ekosistemlerindeki av-avcı bağlantılarının, Karadeniz başta olmak üzere denizlerdeki balık stoklarını etkilediğini söyledi.
El Nino tesiriyle son 2 yılda çok sıcak geçen bir devir olduğunu ve sıcaklığın bu yılda devam ettiğini vurgulayan Akoğlu, “Kuzey Atlantik Salınımı ve El Nino üzere atmosferik olaylara bağlı olarak, deniz yüzey suyu sıcaklıkları arttı. Bu da natürel ki avcılık yoluyla elde ettiğimiz deniz balıkları ölçüsünü etkiledi. Tesirini geçen yıl yitiren El Nino sebebiyle 2025-2026 av döneminde tekrar artan bir av ölçüsü bekliyoruz.” ifadelerini kullandı.
Akoğlu, geçmiş yıllarda da sıcaklığın tesirinin olduğunu anımsatarak, iklim değişikliğiyle bu tesirin arttığını anlattı.
Kışların eskisi kadar soğuk geçmediğini ve denizin besin elementlerinin kısıtlı hale geldiğini belirten Akoğlu, bu durumun balıkları ve yavrularını etkilediğini kaydetti.
Akoğlu, ekonomik balık çeşitleri ortasında üçlü bir düzenek olduğuna işaret ederek, “Bunlar, iklim değişikliği ile katlanarak artan atmosferik olayların tesiri, avcılık faaliyetlerimiz ve denizlerdeki av-avcı münasebetleri. Hamsi yüksekse o devir palamut azalıyor. Bir sonraki periyot palamut yüksekse hamsi azalıyor ve bu balıkçılığı etkiliyor.” değerlendirmesinde bulundu.
İklim değişikliğine bağlı sıcaklık artışı nedeniyle denizde yüzey suyunun ısındığını, bunun da katmanlaşmayı artırdığını vurgulayan Akoğlu, bunun da denizin dikey karışımı nedeniyle besin ölçüsünü azalttığını kaydetti.
Akoğlu, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Dikey karışımın azalması demek, taban sulardan gelen besin elementlerinin hudutlu olması ve bitkisel plankton üretimini sonlandırması demek. Bu da birincil üretimi, hayvansal planktonu ve hasebiyle hamsi üzere küçük balıkların beslenmesini olumsuz etkiliyor. Bu olumsuz tesir, üste yanlışsız palamut ve lüfer üzere öteki ekonomik balık tiplerini de yansıyor. Çok sıcaklar, birincil üretimi ve hayvansal planktonu azaltıyor. Balıkların yumurtaları açılıp larvalar ortaya çıktığında, bu larvalar zooplanktona muhtaçlık duyuyor. Birincil üretim az olduğunda larvalar yetersiz besleniyor ve küçük balık vefatları artıyor. Bu da avladığımız erişkin balıkların ölçüsünü azaltıyor.”
BALIKLARIN ÜREME MEVSİMLERİ ERKENE GELEBİLİYOR
Sıcaklığın balıkların üreme döngülerini de etkilediğinin altını çizen Akoğlu, “Sıcaklık mevsim normallerinin üzerinde seyrettiğinde balıkların üreme mevsimleri erkene gelebiliyor. Bu da üreme döneminde balıkların hala avlanıyor olması manasına geliyor. Marmara’da yaptığımız tespitlerde balıkların üreme tarihleri değişmiş durumda. Bu durum stoka katılan genç bireyleri etkiliyor ve bir sonraki periyot avcılık ölçüsünü azaltıyor.” diye konuştu.
Akoğlu, atık su deşarjları üzere insan kaynaklı kirlilikte, denize çok ölçüde besin elementi girdiğini, böylelikle kimi fırsatçı plankton tiplerinin çok çoğaldığını aktardı.
Bu tiplerin çok çoğalmasının vakit zaman müsilaj oluşumuna yol açtığına, kimi cinslerin ise toksik olabildiğine dikkati çeken Akoğlu, “Müsilaj ve toksik planktonlar balık vefatlarına direkt tesir ediyor. Tıpkı vakitte denizde oksijen düzeyinin azalmasına sebep oluyor. Marmara’da giderek artan oksijensizleşmenin temel nedeni de bu insan kaynaklı besin elementleri ve fırsatçı cinslerin çoğalması.” değerlendirmesinde bulundu.
Akoğlu, insan kaynaklı kirleticilerin denize ulaştırılmaması gerektiğini vurgulayarak, şunları kaydetti:
“İleri biyolojik arıtmayla azot, fosfor üzere besin elementlerini ve ağır metalleri azaltmamız gerekiyor. İkinci olarak da avcılığımızın planlanması lazım. Değişen iklim şartları altında besin arzının sürdürülebilir olması için bu çok değerli. Şayet bunlar olursa, kısa vadede yani 5 yıl içinde olumlu tesirlerini görebiliriz. Halk sıhhati ve besin güvenliği açısından denizlerimizin korunması, sürdürülebilir avcılık ve kirliliğin önlenmesi acil tedbirler olmalı.”
TÜİK bilgilerine nazaran, 2013-2024 yıllarında avlanan deniz balığı ölçüsü şöyle:
